Կ’ըսէ՝ մտքերս կը ցաւին։
Կ’ըսեմ՝ մտքերը ի՞նչպէս կրնան ցաւիլ։
Կ’ըսէ՝ անանկ զգացում մըն է, կը մտածես ու միայն ցաւ կը զգաս, կարծես ներսէն կը մխաս, եւ աշխարհը գլխուդ հիմա կը փլչի եւ ամէն բան անիմաստ է․․․։
Երբեմն չեմ գիտեր՝ հոգեբո՞յժ կանչեմ, թէ՞ նուազ տպաւորապաշտ ընկերուհի մը գտնեմ։ Յետոյ կ’անդրադառնամ որ հոգեբոյժ մը դժուար թէ կարենայ օգտակար ըլլալ հոս․ ամէն բան իր ատենը ունի, եւ հոգեբոյժին ատենը շատոնց փախցուցեր ենք։ Կը մնայ նոր ընկերուհիի մը մասին մտածել, բայց հոն ալ հիմնական խնդիր մը կայ․ ո՛վ ինչ կ’ուզէ թող ըսէ, ընկեր մը չես ընտրեր, պարզապէս ստիպուած ես հանդուրժել անոր որ համաձայն է քեզի հանդուրժելու։ Յոռի շրջանակ մը, որմէ չես ազատիր։
Մարի 21 տարեկան է, թէեւ երբ խօսի, բաներ մը կը պատմէ իր կեանքին մասին, որոնք ապրելու համար առնուազն յիսուն տարիի պէտք ունէր։ Չեմ միջամտեր, կը ձգեմ ուզածը ըսէ, աւելի ու աւելի խրելով իր պատրանքներու ու յօրինուած աշխարհին մէջ․ թող խօսի, նալլէ՛թ։ Արդէն լաւ ընկեր ըլլալը այդ չէ՞։ Թէեւ կարծեմ տեղ մը կարդացի որ լաւ ընկերը անպայման ճշմարտութիւնը պիտի ըսէ միշտ, որչափ որ ալ ցաւոտ ըլլայ այդ ճշմարտութիւնը։ Բայց այդ պարագային ինք ալ ուրեմն լաւ ընկեր չէ, քանի երբոր ե՛ս խորասուզիմ իմ սուտերուս լաբիւրինթոսը, երբեք չ’ըսեր՝ ա՛լ կը բաւէ, մի՛ յօրիներ։
Մէկ խօսքով՝ իրար գտած ենք։ Անշուշտ պիտի հարցնէք՝ իսկ ատիկա դժուար չէ՞։ Բայց երբ երկու ընկեր միթոման են եւ օրէ օր աւելի ու աւելի կը կորսնցնեն կապը իրական աշխարհին հետ, ատիկա պարզապէս դժուար չէ, շատ աւելի գէշ բան մըն է։ Լաւ, եթէ միայն երկուքս ըլլայինք, կերպով մը կը յարմարէինք, բայց երկուք չենք։
Անտրէն մեր երրորդ ընկերն է, եւ հաւանաբար բնաւ պիտի չզարմանաք, եթէ ըսեմ որ ան ալ հոգեբոյժի պէտք ունի։
Անտրէն ու Մարին կրնային միասին ըլլալ, եթէ այդչափ ինքնասիրահարած չըլլային։ Յաճախ կը խորհիմ թէ Մարի ո՛րչափ մինակ է եւ թէ ո՛րչափ իտէալական զոյգ կրնար կազմել Անտրէին հետ, անշուշտ եթէ համատեղ անձնասպանութիւնը, որ անխուսափելի պիտի ըլլար այդ պարագային, կարելի ըլլար իտէալական համարել։ Պարզապէս Մարի անչափ կը սիրէ ինքզինք ու չի կրնար հանդուրժել Անտրէին ալ անչափ ինքզինք սիրելուն։ Մնացի ես, բայց ես ալ անչափ կը սիրեմ ինքզինքս։ Ասանկ ալ կ’ապրինք մեր ընդհանուր յարկաբաժնին մէջ, ինքզինքնիս սիրելով։
Վիվիէն թաղամասի մեր յարկաբաժինը պզտիկ է, քանի մը ոտնաչափ միայն, բայց առանձին ննջարանի մը շքեղութիւնը ունի։ Անշուշտ անխօս համաձայնութեամբ մը ննջարանը Մարիին զիջած ենք, բայց ատիկա արգելք չ’ըլլար որ ես կամ Անտրէն հպարտութեամբ շեշտենք առանձին ննջարան ունենալու պարագան, երբ մեր բնակարանին մասին խօսելու ելլենք։
«Հոտած սթիւտիօ մը չէ», կ’ըսեմ իսկական պուրժուայի վայել անհոգ շեշտով եւ սովահար ու գզգզուած ընկերներուս խայտաբղէտ խումբին մեծահոգաբար ժպտելով։ Յոյս ունիմ թէ ժպիտս լիովին կ’արտայայտէ «ո՜վ դուք թշուա՛ռ թափառականներ, մէյ մը նայեցէք՝ ի՜նչ շնորհ ըրած եմ ձեզի հետ սա սրճարանը գալով» նախադասութիւնը։ Բայց քանի որ ամսականս տակաւին չեմ ստացած ու քիչ ետք պիտի խնդրեմ որ Լիւսին ինծի փոխարէն վճարէ, կը ստիպուիմ պէտք եղածէն աւելի ջանասիրութեամբ հիանալ աղջկան կապոյտ կեղծամին։
Մէկ խօսքով՝ բնակարաննիս հոտած սթիւտիօ չէ, այսինքն՝ սթիւտիօ չէ․ հոտածը հոտած է։ Ատեն ատեն երբ Մարին իր հերթական «կեանքի մեծ սէր»ը վռնտելով դուռը քիչ մը ուժով գոցէ ետեւէն, ես ու Անտրէն վախցած առաստաղին կը նայինք, քանի վտանգը մեծ է որ օր մը չէ օր մը գլուխնուս փլչի։
Առաջին իսկ վայրկեանին, երբ բնակարանը տեսանք, գիտէի որ Մարին ննջարանը պիտի գրաւէր։ Երբ օր մը ըսի ատիկա, Մարի իսկոյն վրայ եկաւ թէ խօսքս սեքսիզմ կը հոտի կոր։
«Ուրեմն եթէ աղջիկ եմ, ըսել է փափկասուն ըլլալու եմ, հա՞․․․»։
Ըսի որ իրաւունք ունի եւ սիրով կոտրած բազմոցին վրայի իմ տեղս կը փոխեմ իր մահճակալին հետ, նոյնիսկ ներողութիւն խնդրեցի որ ատենօք այդչափ սեքսիստ եղած եմ։ Բայց քիչ մը մտածելէն ետք Մարի գտաւ թէ խորքին մէջ ըսածս տանելի է, այնքան ալ սեքսիստ չէ։ Մէկ խօսքով՝ տեղս մնացի։
Ննջարանի մահճակալէն զատ պառկելիք տեղի երկու կարելիութիւն կայ միայն․ կոտրած բազմոցը եւ կամ յատակը։ Ուրեմն առաջին իսկ վայրկեանին, երբ բնակարանը տեսանք, հոն, տեղւոյն վրայ մէջքի սոսկալի ցաւեր սկսայ ունենալ, շաբաթ մը ամբողջ տրտնջացի Անտրէին քով, եւ երբ վերջապէս որոշեցինք բնակարանը վարձել, Անտրէ ինք առաջարկեց որ բազմոցին վրայ ե՛ս պառկիմ։ Ինք ընտրեց – անշուշտ ընտրանքի ուրիշ կարելիութիւն չունենալով- ընդհանուր սենեակին մէկ անկիւնը։ Նոյնիսկ հպարտացաւ թէ հին լաթերէն հիմա անանկ անկողին մը պիտի շինէ որ ես ու Մարին կռուելու սկսինք իր տեղին համար։ Անշուշտ ինքնաշէն անկողնին վրայ երկու գիշեր տառապելէն ետք ստիպուեցաւ իր ընկերուհիէն դրամ փոխ առնելու, իսկական անկողին մը գնելու համար, եւ շուտով անդրադառնալով որ այդ անկողինը շատ սուղի նայեցաւ ու դժուար թէ կարենայ մօտակայ մէկ տարուան ընթացքին պարտքը վերադարձնել, ընկերուհիէն բաժնուեցաւ։
Շէնքը 4 Սեպտեմբերի եւ Ռիշէլէօ փողոցներուն անկիւնը կը գտնուի, հետեւաբար միշտ կը կռուինք թէ մեր տունին ճիշդ հասցէն ի՛նչ է։ Անտրէ վստահ է թէ 4 Սեպտեմբերի փողոցն է շիտակը, Մարի Ռիշէլէօ փողոցին վրայ կը յամառի։ Իմ դիրքորոշումս յաճախ կը փոխուի, կախեալ անկէ, թէ այդ օր ճաշիս համար երկուքէն ո՛վ պիտի վճարէ։
Կէտ մը կայ սակայն, որուն շուրջ միշտ համերաշխ ենք․ երբոր հերթական ծանր օրուընէ, գործի, սիրոյ ու զուարճութեան ձախող փնտռտուքներէն ետք տուն դառնանք ու մեր բնակարանին գունաթափ պատերուն նայինք, յանկարծ անբացատրելի ջերմութիւն մը կը զգանք ու թեթեւութեամբ շունչ կ’առնենք․ ի՜նչ աղուոր է մեր բնակարանը։
Անշուշտ վստահ եմ, եթէ մայրս օր մը չէ օր մը այս յարկաբաժինը տեսնէ, շուտով ինք ալ հոգեբոյժի պէտք պիտի ունենայ, անոր համար երբ հետը սքայփով խօսելու ըլլամ, միշտ Լիւսիին բնակարանը կ’երթամ։ Ատիկա, անշուշտ, իր անպատեհութիւնները ունի, քանի անկէ ետք քանի մը ժամ պիտի Լիւսիին մէկը միւսէն խելայեղ գաղափարները մտիկ ընեմ, բայց ստիպուած եմ հանդուրժելու, քանի քիչ թէ շատ տանելի բնակարան ունեցող ուրիշ ընկեր մը չունիմ։
Այո, բնակարաննիս շատ շքեղ չէ, մանաւանդ բաղնիք հողաթափերով պէտք է մտնել, եթէ չես ուզեր հետագայ ողջ կեանքդ սիֆիլիսէն բուժուիլ, բայց չենք դժգոհիր։ Ամենէն կարեւորը՝ քաղաքին կեդրոնը կը մնանք։ Ճիշդ է որ Լիւսի ըսաւ թէ կեդրոնը բնակիլը տակաւին շքեղութիւն չէ, քանի իր անտուն հօրեղբայրը՝ պարոն Ռէյմօն, Արուեստներու կամուրջին տակը գիշերելով նոյնպէս կրնայ հպարտանալ թէ կեդրոնը կը մնայ, եւ ատոր շքեղութիւնը քիչ մը կասկածելի է, բայց ես ըսի որ ամէն բանէ զատ բաղնիք ունենալու պարագան կայ, հետեւաբար ի տարբերութիւն անտուն պ. Ռէյմօնի, իմ կեցութեանս պայմանները շքեղ կրնան համարուիլ։
«Ի՞նչպէս»։
«Տե՛ս, հօրեղբայրդ մեռած կատուներ կը հոտի կոր, ես՝ ոչ»։
Լիւսի հակառակելու ոչինչ գտաւ եւ ստիպուեցաւ ընդունիլ որ ըսածս տրամաբանական էր։
Մեր բնակարանին միւս, կեդրոնը գտնուելէն ոչ նուազ կարեւոր, պատեհութիւնը հինգ յարկանի շէնքին վերջին յարկը գտնուիլն է։ Նախ՝ վերելակ չունինք, եւ Մարիին յօդացաւէն տառապող մայրը չի կրնար ուզածին չափ յաճախ այցի գալ։ Անկէ զատ, շէնքը հրդեհի սանդուխ ունի որ փողոցէն մինչեւ մեր պզտիկ հիւրասենեակին պատուհանը կ’ելլէ։ Ասիկա շատ յարմար է, քանի երբ Անտրէին գազազած ընկերուհիներէն մէկը յանկարծ դուռին առջեւը տնկուի –ինչ որ յաճախ կ’ըլլայ, խոստովանիմ–, Անտրէն պատուհանէն շուտ մը անհետանալու կարելիութիւնը ունի միշտ։
Վերջին յարկը բնակելու գլխաւոր պատեհութիւնը սակայն տանիքն է որ ամբողջապէս մերն է։ Անշուշտ քիչ մը վտանգաւոր բան է ատիկա, հաշուի առնելով որ երեքս ալ քրօնիք կերպով անձնասպանական հակումներ ունինք, բայց միւս կողմէն՝ այլեւս ոտքէն գլուխ սիկառէթ չենք հոտիր։
Երեքս ալ մոլի ծխողներ ենք․ եւս մէկ յատկանիշ որ միշտ կը միաւորէ անձնասպանական հակումներով մանիաքալ տէբրէսիվ մարդիկը։ Սկիզբը տունը կը ծխէինք, բայց օր մը, երբ այլեւս ծուխին պատճառով սենեակին մէջ չէինք տեսներ իրար, Մարի յանկարծ պոռաց որ ա՛լ կը բաւէ, որ իր վրայի մշտական սա ծխահոտին պատճառով այլեւս ոչ մէկ տղայ կ’ուզէ հինգ վայրկեանէն աւելի հետը անցընել։
«Մարի, ըսածդ չի կրնար ճիշդ ըլլալ, քանի եթէ կ’ըսես «ոչ մէկ տղայ», նկատի առնելու ես որ մենք ալ տղայ ենք ու հետդ կ’ապրինք, վստահ՝ հինգ վայրկեանէն շատ աւելի»։
Բայց Մարի շատ համոզիչ չգտաւ Անտրէին այս փաստարկը, եւ հիմա տանիք կ’ելլենք ծխելու համար։ Ճիշդ է որ օրուան ընթացքին այնքա՜ն անգամներ պիտի հոն ելլենք, որ յաճախ գործերնիս ալ կ’առնենք հետերնիս, քանի օրը քառասուն անգամ վեր ու վար ընելը շատ յարմար բան չէ։ Ամառները քիչ մը տաք է անշուշտ, բայց շատ չենք տրտնջար․ հիմնական խնդիրը ձմեռն է։ Երբ Յունուարի պաղերուն աշխարհի չորս ծագերէն եկող հովերուն դէմ առ դէմ, վերարկուներու ու ծածկոցներու մէջ փաթթուած ու անբաժան գլանիկները շուրթերնէս կախ, մէկ ոտքէն միւսը կը թռչկոտինք քիչիկ մը տաքնալու համար, յաճախ կը հարցնենք ինքզինքնուս՝ ի՞նչ պէտք ունինք սա քաքին։
«Իրաւ կ’ըսես կոր, ձգել պէտք է»։
«Եւ թէ դրամնիս կը խնայենք, իմ սիկառէթս արդէն 8 եւրօ դարձաւ»:
«Շատ ճիշդ ես․․․ մէկ հատ ալ ծխենք, իջնանք»:
Քանի որ ծխելու դէմ համաեւրոպական պայքարին հետեւանքով սիկառէթները օրէ օր աւելի ու աւելի կը սուղնան, իսկ մենք բնաւ մտադիր չենք զիջիլ առողջ ապրելակերպի մասին քարոզներու, ուրեմն զարտուղի ճամբաներ կը փնտռենք յաճախ։ Թաղին անկիւնը հնդիկ նպարավաճառ պ. Գիշօրին խանութը կայ։ Խանութը հնդկական ոչինչ ունի, բայց քանի որ տէրը եւ միակ աշխատողը՝ պ. Գիշօր, հնդկական ծագում ունի, փոխադարձ համաձայնութեամբ մը խանութը հնդկական սեպած ենք։ Պ. Գիշօր շատ ազնիւ մէկը ըլլալով չ’ուզեր իր բարի անունը արատաւորել, անոր համար ապօրինի գործերը իր փոքր եղբօր յանձնած է։ Անշուշտ չեմ ըսեր թէ քօքայինի ընդյատակեայ գործատուն ունին եւ կամ խանութին նկուղը սեքս-գերուհիներ կը պահեն, պարզապէս սանկ նանկ ապրանքներ կը բերեն Հնդկաստանէն, որոնք, շեշտեմ, լման օրինական են հնդկական հանրապետութեան մէջ -թմրախոտերու զանազան տեսակները քիչիկ մը կը կասկածիմ թէ շատ օրինական ըլլան, բայց ինչ որ է-։ Ուրեմն ատեն ատեն նաեւ հնդկական արտադրութեան ծխախոտ կ’ունենան, եւ երբ դրամնիս սպառի, պ. Գիշօրին փոքր եղբօր հաւատարիմ յաճախորդներն ենք։ Անշուշտ հոս յոգնակի պէտք չէ ըսեմ, քանի Անտրէն ու Մարին կերպով մը որոշած են թէ հնդիկները մասնաւոր սէր ունենալու են հայերու հանդէպ, անոր համար միշտ զիս կը ղրկեն ընդյատակեայ առուտուրի։ Իրաւ որ, պ. Գիշօրին փոքր եղբայրը –որուն անունը ոչ մէկս գիտենք- միշտ կը շեշտէ թէ մասնաւոր համակրանք ունի հրեաներուն հանդէպ։ Երբեք չեմ ճշդեր թէ հրեայ չեմ, կարեւորը մարդը համակրանք ունի։ Միշտ կ’ըսէ որ ինծի համար մասնաւոր զեղչեր կ’ընէ, թէեւ երբ օր մը թաղեցի ծանօթ տղու մը հարցուցի թէ ո՞րչափ կը վճարէ հնդկական սիկառէթին համար, հասկցայ որ մենք կրկնակի կը վճարենք։ Բայց նորէն ալ խանութի ծխախոտէն հինգ անգամ աւելի աժան է։ Թէեւ ազնիւ ըլլալու համար խոստովանիմ որ որակն ալ խանութի ծխախոտէն 20-23 անգամ աւելի ցած է։ Ու երբոր արցունքներու ու հազի ալիքներուն մէջ խեղդուելով, չդադրելով սակայն ծուխի հերթական չափաբաժինը կլլելէ, իրար կը վստահեցնենք թէ ասի վերջին անգամն է, թէ այլեւս այս քաքը պիտի չգնենք, նորէն ալ գիտենք. վաղ թէ ուշ գլխահակ պիտի վերադառնանք պ. Գիշօրին եղբօր։
Երբոր մաման ատեն ատեն ծրարներ ղրկէ Պոլիսէն, անշուշտ առաջին բանը որ կ’ուզեմ, սիկառէթն է։ Մայրս այդ գործին վարպետն է արդէն․ գիտէ ի՛նչպէս թաքցնել տուփերը անուշեղէններու արանքին, որպէսզի մաքսատունը չկարենայ յայտնաբերել։
Ծրար ստացած օրերուս իսկական իշխան մըն եմ տունին մէջ․ մեծ պատկառանքով կը խօսին հետս ու ամբողջ օրը բոլորտիքս կը դառնան, սովահար աչքերով միշտ գրպաններուս նայելով։ Անշուշտ միշտ կը պահեմ ծխախոտները։ Անշուշտ միշտ կը գտնեն պահածս։ Մեր տունին մէջ ամէն բան ընդհանրական է։
Ինչպէս ըսի, առողջ ապրելակերպը քիչ կը մտահոգէ մեզ։ Մեր պարագային, աւելի կարեւոր խնդիր մը կայ. ծխելը օրէ օր աւելի՛ ու աւելի կը խրէ մեզ ամենակուլ ռոմանթիսմին ովկիանոսը։ Մնայուն տէբրէսիոնով տառապող մարդոց համար ռոմանթիկ ըլլալը անշուշտ շատ լաւ բան չէ, բայց դիւրին ալ չէ ամէն օր տանիքէն մայրամուտը դիտել ու ռոմանթիկ չըլլալ։
Երբոր արեւը այնչափ իջնայ որ հաւասարի հեռուն տարտամօրէն փայլփլող Էյֆէլի գագաթին, եւ առջեւնիս փռուած ցածրայարկ Փարիզը արիւնոտ նարինջի երանգներով ներկուի, կը սկսի պատմութիւններու եւ յիշատակներու ժամը։ Ու հոն ենք քով քովի, ու կարծես միշտ հոն եղած ենք, հնօրեայ քուրմերու պէս, արեւին մահը ողբացող, նայուածքնիս դէպի անորոշ հորիզոններ, շուրթերնիս կիսաբաց։ Ու պատմութիւններ կը թեւածեն միջոցին մէջ, հանդարտ, ցած, գրեթէ շշուկով, պատմութիւններ՝ նոր կամ մոռցուած, հազար անգամ պատմուած. մեր կեանքերուն պատմութիւնները. ու կը թուի, հոն, այն տանիքին վրայ է որ քիչ քիչ ձեւ ու բովանդակութիւն կ’առնենք, կ’ըլլանք մենք, ինչ որ կ’ուզենք ըլլալ, ինչ որ ուզած ենք ըլլալ, ինչ որ չենք յաջողած։
Ու Մարիին ցած ձայնը հորիզոնները կը լեցնէ, ու այդ ձայնին հեծած կը սուրանք դէպի հեռուները, Օվերնիական այն պզտիկ գիւղաքաղաքը, ուր ինք եղաւ. ուրկէ եկաւ։ Ուր պիտի չվերադառնայ երբեք։ Ու հոն, պզտիկ բլուրի մը վրան, կեցած է կարմիր կղմինտրէ սրածայր տանիքով ճերմակ տունը, ու դէպի տուն տանող ծառուղիին մէջ պզտիկ Մարի սրճագոյն ստեւով շունին հետ կը խաղայ։ Ու տարիները կ’անցնին, ու Մարի միշտ հոն է, այն ծառուղիին մէջ, այն շունին հետ, ու կը թուի աշխարհը միշտ այդպէս պիտի մնայ։ Բայց աշխարհը երբեք «այդպէս» չի մնար, ու սրճագոյն ստեւով շուները օր մը պիտի կորսուին։
Ու կը պատմէ –միշտ ցած ձայնով, պահուն վայել հանդիսաւորութեամբ ու մեղմ թախիծով- ի՛նչպէս 12 տարեկանին թոքերու քաղցկեղ յայտնաբերեցին քովը, եւ թէ ո՛րչափ տխուր էին ամէն օր զինք դպրոց ճամբող մօրը աչքերը։ Ու տարիներու հեռուէն կը տեսնենք կաս-կապոյտ աչքերը պզտիկ տղուն, որ տակաւին նախակրթարանէն ինքնամոռաց կերպով սիրահարած է Մարիին։ Յուսահատութիւնը այդ աչքերուն, երբ կ’անդրադառնայ որ իր սիրեցեալը կը վտիտնայ ժամէ ժամ։ Մշուշները այդ աչքերուն, երբ թաքուն, ամէն օր վարդ մը կը դնէ աղջկան գրասեղանին։ Ու Մարի գիտէ թէ ո՛վ է ծաղիկ նուիրողը, ու Մարի չ’ուզեր տղան ամչցնել։ Ու տղուն մշտական սրտակցութիւնը եւ անսահման սէրը միակ բանն են որ ուժ կու տան աղջկան ու կը ստիպեն անձնատուր չըլլալ։ Մինչեւ հիմա կը յիշէ արցունքները, որ հոսեցան տղուն աչքերէն, երբ օր մը, հերթական բժշկական քննութիւնէ ետք, այլեւս յուսահատ, ամէն բան պատմեց անոր։ Կը յիշէ այն երեկոն, երբ արեւամարի լոյսերուն ներքոյ երկու պզտիկներ ձեռք ձեռքի կը քալէին խորհրդաւոր ծառուղիներէն, ու տղան միշտ կը շշնջէր՝ «միայն չյանձնուի՜ս, Մարի՜…»։
Յետոյ, ճակատագրական օրը, երբ այլեւս վիրահատական միջամտութիւն պիտի ըլլար։ Ու տղան տունէն փախչելով ամբողջ գիշերը հիւանդանոցը անցուց։ Ու գործողութեան ատեն, քոմայի մէջ, Մարի յստակօրէն զգաց տղուն մօտը ըլլալը եւ միայն ատիկա ուժ տուաւ իրեն պայքարելու… Ու տղուն ծնողքը շատ բարկացան գիշերը տունէն փախչելուն համար, նաեւ որովհետեւ Մարիին ընտանիքը բողոքական էր, ու իրենց զաւակը աղջիկէն հեռացնելու համար ուղարկեցին զինուորական դպրոց, Թունուզ։ Ու Մարի արթնցաւ քոմայէն որ տղան չկար։
Ու այլեւս հետաքրքրական չէ՝ արդեօք ի՛նչպէս անցած էր գործողութիւնը։
Ու այլեւս կեանքը զրկուած է իմաստէ։
Բայց ճակատագիրը իր ծրագրերը ունի, ու Մարի քիչ քիչ պիտի կազդուրուի. 13 տարեկանին արդէն լման առողջ է եւ առաջին բանը որ կը մտադրէ ընել, երթալ է Թունուզ ու գտնել տղան։ Անշուշտ տակաւին պզտիկ ըլլալուն, չի կրնար իրագործել ատիկա առանց մօրը թոյլտուութեան։ Ու Մարիին մայրը, հակառակ ամէն օր եկեղեցի երթալուն ու ջերմեռանդօրէն աղօթելուն, բաւական լայնախոհ մէկն է, ու ըսելով թէ կը հասկնայ որ իր աղջիկը երբեք չի կրնար երջանիկ ըլլալ առանց այդ տղուն, կ’արտօնէ որ Մարի մեկնի Թունուզ։ Աւելին, ինք ալ կը մտադրէ Մարիին հետ երթալ, քանի երիտասարդ ատեն թունուզցի սիրական մը ունեցած է եւ յոյս ունի գտնելու զինք հոն։
(Հոս շատ յստակ չէ թէ ի՛նչ կարծիք ունի այս ամէնուն մասին Մարիին հայրը, բայց կարծեմ կարեւոր չէ…)։
Ինչպէս ըսի, ճակատագիրը իր ծրագրերը ունի, եւ երբեմն այդ ծրագրերը շատ դաժան կրնան ըլլալ։ Թունուզ հասնելով, պիտի գիտնան որ տղան չդիմանալով Մարիէն բաժանումին եւ թէ իր անսիրտ ծնողքը պատժելու համար, ինքզինք ջրհորը նետած է։ Բայց քանի որ ջրհորին մէջ ջուր չէ եղած, ոտքը, ձեռքը, ողնայարը եւ գլուխը կոտրած է, ու հիմա մահամերձ պառկած է քաղաքին հիւանդանոցին մէջ։ Ու մինչեւ որ Մարի մօրը հետ հիւանդանոց հասնի, ահաբեկիչներ պիտի գրաւեն հիւանդանոցը եւ բոլոր հիւանդները գերութեան տանին Հարաւային Սուտան։ Ու Մարի պիտի հասնի արդէն պարպուած շէնքը, գտնէ տղուն անկողինը եւ վերջապէս փլչելով այդ անկողնին, դառնօրէն լայ իր դաժան ճակատագիրը։
«Անկէ ի վեր միշտ կը փնտռեմ զինք ամէնուր. հովուն ձայնին ու թռչունի ճռուողիւնին մէջ, գարնանային առտուան հանդարտութիւնը իր մեղմիկ ժպիտը կը յիշեցնէ, ու գիտեմ, տեղ մը կայ ինք եւ օր մը չէ օր մը պիտի գտնէ զիս…»։
Մարիին ձայնը կը ցածնայ, կը ցածնայ ու կը մարի հանդա՜րտ, իր յոյսերուն պէս։ Ես ու Անտրէն ձեռքերնիս Մարիի աջ ու ձախ ուսերուն կը դնենք, անխօս հաստատելով որ հոս ենք, որ միշտ հոս պիտի ըլլանք, պատրաստ՝ բաժնելու իր անչափելի ցաւը եւ որ բնաւ չնշմարեցինք իր պատմութեան անհարթութիւնները։
Յետոյ իմ կարգս է։ Նոր սիկառէթ մը կը վառեմ ու կը սկսիմ ցած, գրեթէ շշնջելով, ու երբեմն չեմ գիտեր՝ սիկառէթի՞ն, թէ՞ տակաւին մխացող սիրտիս ծուխն է, որ միջոցը կը լեցնէ։ Ու այդ ծուխին հետ ձայնս կը թռի հեռո՜ւ-հեռու, դէպի հոն, արեւելեան կողմն աշխարհի։ Ու 13 տարեկան եմ, ու դպրոցէն տուն կը դառնամ, անհոգ, զուարթ, ճիշդ այնպէս, ինչպէս անհոգ ու զուարթ կրնայ ըլլալ դպրոցէն տուն դարձող 13-ամեայ տղեկ մը։ Ու տուն պիտի չհասնիմ. հսկայ սեւ օթօ մը ճամբաս պիտի կտրէ ու կռնակէս աննկատ մօտեցած երկու անծանօթներ ձեռքերս բռնեն ու օթոյին մէջ խոթելով առեւանգեն։ Տարօրինակ ոչինչ. պարզապէս Պոլսոյ աւազակախումբերէն է՛ն զօրաւորին գլխաւոր աւազակը քոյրիկիս սիրահարած է, ու քոյրս չի փոխադարձեր այդ սիրոյն։ Ու շաբաթ մը ամբողջ այն մութ նկուղին մէջ, եւ ուտելիք՝ չոր հաց միայն։ Ու յուսահատելով, քոյրս պիտի որոշէ ընդունիլ սրիկային պահանջները։ Բայց Արեւելքի մէջ ոչ մէկ բան այդպէս դիւրին կ’ըլլայ, քանի միշտ հերոս մը կայ քաքին համը հանելու համար։ Ու սերունդներ պիտի յիշեն զինք, այն ազնիւ տղան, որ ամբողջ կեանքը սիրահարած էր քոյրիկիս, ու իր քանի մը ընկերներուն գլուխը անցած՝ յարձակեցաւ աւազակախումբին վրայ։ Ու աւազակախումբը կը նահանջէր արդարութեան մարտիկներուն առջեւ։ Բայց Արեւելքի մէջ հէփփի-էնտ երբեք չ’ըլլար, ու յարձակումին ընթացքին ե՛ւ աւազակապետը, ե՛ւ քաջ տղան պիտի զոհուին։ Ու ազնիւ տղուն մահուան լուրը առնելով, քոյրս յանկարծ պիտի անդրադառնայ որ ամբողջ կեանքը սիրած է զինք, ու տղուն յիշատակը յարգելու համար այլեւս երբեք պիտի չամուսնանայ։
«Քոյրս տակաւին հաւատարիմ է իր երդումին, բայց այդ առեւանգումը եւ չարչարանքները իմ կեանքս ալ գրեթէ կործանեցին, քանի աւազակները կը ստիպէին որ ամէն օր քիչ մը քօքային առնեմ։ Անանկ թմրամոլ եղայ, եւ տարիներ ետք միայն կրցայ լման բուժուիլ այդ մոլութիւնէս։ Տակաւին շատ դժուար է ինծի համար յիշել այդ օրերը…». ձայնս կը խզուի, եւ Անտրէին ու Մարիին աջ ու ձախ ձեռքերը ձեռքերս կը սեղմեն իրենց ափերուն մէջ, փաստելու համար որ հոս են, որ միշտ հոս պիտի ըլլան, որ կը հասկնան ու կը բաժնեն ցաւս, բնաւ չյիշեցնելով որ պատմած պատմութեանս պէս բան մը մէկ շաբաթ առաջ հեռատեսիլէն հաղորդած էին։
Քանի որ Անտրէ երբեք չի կրնար տեսած ֆիլմերը եւ կամ կարդացած գիրքերը մտապահել, եւ թէ հարուստ երեւակայութիւնը երբեք իր գլխաւոր արժանիքներէն չէ եղած, ստիպուած կ’ըլլայ նուազ խճողուած բաներ պատմելու։ Անտրէին պատմութիւնները գրեթէ միշտ նոյնն են. աշխարհին ամէնէն անուշիկ աղջիկներէն մէկուն կը սիրահարի, խելայեղ կիրքով լեցուած յարաբերութիւններ կը սկսին, բայց օր մըն ալ պատահաբար կը հանդիպի աշխարհին ամէնէն անուշիկ աղջիկներէն ամէնէն անուշիկին եւ սրտի մեծ ցաւով ու կսկիծով յանկարծ կ’անդրադառնայ որ այլեւս այդ աղջիկը կը սիրէ։ Ու ստիպուած կ’ըլլայ –շեշտեմ՝ սրտի մեծ կսկիծով- բաժնուիլ ընկերուհիէն, յանուն իսկական ու ամենազօր նոր սիրոյն։
Յետոյ անդրադառնալով որ իր պատմութիւնը շատ զօրաւոր տպաւորութիւն չի ձգեր վրանիս, պիտի աւելցնէ թախծոտ նայուածքը հեռուները յառելով.
«Անկէ ի վեր անչափելի տխրութիւն մը պարուրած է ամբողջ էութիւնս, եւ չեմ կրնար բնաւ մոռնալ ի՛նչ ցաւ պատճառեցի այդ աղջկան…»։
Արեւը շատոնց արդէն մայր մտած է, եւ տանիքին կեցած կը դիտենք պտըտող զոյգերը, գինով ուսանողները, գործէն ուշ վերադարձողները, զբօսաշրջիկներու անվերջանալի խումբերը, որ կը դառնան ելեկտրական լամբարներու լոյսերով ողողուած փողոցներէն, յանկարծ կը հատուին կէտի մը վրայ ու կը հեռանան, ամէն մէկը իր ծիրով։
Ասիկա մեր լռութեան պահն է. փողոցային բազմատարր աղմուկի, օթօներու ազդանշաններու, քաֆէ-թէռասներէն հասնող ծիծաղի ձայներու, խանութներէն տարածուող երաժշտութեան այս ժխորի ետնախորքին վրայ ամէն մէկս խորասուզուած ենք մեր մտածումներուն մէջ։
Ու կարծես միշտ հոն պիտի ըլլանք, այն տանիքին վրայ, քաղաքի ժխորէն վեր, քով քովի։
Յետոյ օրուան վերջին սիկառէթը կը վառենք:
«Մտքերս կը ցաւին», կ’ըսէ Մարի։
Եւ շատոնց այլեւս չենք հարցներ թէ մտքերը ի՞նչպէս կրնան ցաւիլ։
Գիտենք. անանկ զգացում մըն է, կը մտածես ու միայն ցաւ կը զգաս, կարծես ներսէն կը մխաս, եւ աշխարհը գլխուդ հիմա կը փլչի եւ ամէն բան անիմաստ է։
Քրիստեան Բատիկեան
