«­ԶԱՌ» ԹԱՏ­ՐՈՆ՝
«ԱՐ­ՄԻ­ՆԷ, ՔՈՅՐՍ»

Ծ­րագ­րին մա­սին     

     «Ար­մի­նէ, քոյրս»ի նիւ­թը կը յ­ղո­ւի Ի. դա­րու սկիզ­բը Ա­նա­տո­լո­ւի մէջ հայ ժո­ղո­վուր­դի պատ­մու­թե­ան եւ ա­նոր ծրագ­րո­ւած ո­չն­չա­ցու­մին։ Ան «Եւ­րո­պայի լռու­թե­ան» խն­դի­րը կը յա­րու­ցա­նէ մի­ա­ժա­մա­նակ ան­դրա­դառ­նա­լով վկայ ըլ­լա­լու եւ վկա­յու­թիւն մը ժա­ռան­գե­լու գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն։
     Ծ­րա­գի­րը ի­րա­գոր­ծո­ւած է ա­րո­ւես­տի եւ պրպ­տու­մի աշ­խա­տանք­նե­րու ը­նդ­մէ­ջէն, ը­նդ ո­րում հայ­կա­կան պատ­մու­թե­ան եւ ե­րաժշ­տա­կան ա­ւան­դու­թե­ան ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րու եւ աշ­խա­տան­քային նիս­տե­րու ըն­թաց­քին, Վար­շա­վայի Վրոք­լաու հիմ­նար­կէն ներս։ 2010-2012 թո­ւա­կան­նե­րուն խումբս ճամ­բոր­դու­թիւն­ներ կա­տա­րած էր դէ­պի Իս­թան­պուլ, Ա­նա­տո­լո­ւի  զա­նա­զան քա­ղաք­նե­րը, Ե­րե­ւան, ի­նչ­պէս նաեւ Ե­րու­սա­ղէմ, ո­ւր հան­դի­պում­ներ ու­նե­ցած է­ինք ե­րգ­չա­խում­բե­րու ան­դամ­նե­րու, ղե­կա­վար­նե­րու ու ե­րա­ժիշտ­նե­րու հետ, ո­րոնց­մէ ո­մանք ա­ւե­լի ո­ւշ պի­տի հրա­ւի­րո­ւէ­ին դեր ստանձ­նե­լու բե­մադ­րու­թե­ան մէջ։ Ա­նոնց­մէ է Իս­թան­պուլ ծնած եւ Փա­րի­զի Սուրբ Յով­հան­նէս Մկր­տիչ Մայր Ե­կե­ղեց­ւոյ դպ­րա­պե­տ Ա­րամ Քե­րով­բե­ա­նը, որ դար­ձաւ ե­րաժշ­տա­կան պրպ­տու­մի մեր գլ­խա­ւոր աշ­խա­տա­կի­ցը։ Ծրա­գի­րը կը կեդ­րո­նա­նայ, Սփիւռ­քի մէջ,  հայ­կա­կան մե­նա­ձայն (monodic) ե­րաժշ­տու­թե­ան իւ­րա­յա­տուկ ա­ւան­դու­թե­ան ե­րե­ւոյ­թին եւ ա­նոր պահ­պա­նու­մին կամ փո­խան­ցու­մի կո­րուս­տին վրայ, որ մեծ մա­սամբ գո­յա­ցած էր Ա­ռա­ջին Հա­մաշ­խար­հային պա­տե­րազ­մէն ե­տք որ­պէս հե­տե­ւանք Հայոց ցե­ղաս­պա­նու­թե­ան։

     «­Զառ» թա­տե­րա­խում­բը՝ փո­խա­նակ կեդ­րո­նա­նա­լու 1915-ի դէպ­քե­րու ըն­թաց­քին կամ ա­նոր յա­ջոր­դող դր­ժու­մին ու արծարծման ար­գի­լու­մին վրայ, ու­շադ­րու­թիւ­նը կը սե­ւե­ռէ եւ­րո­պա­կան ան­գի­տու­թե­ան պատ­մու­թե­ան վրայ, որ կը սնի չկա­մու­թե­նէ եւ ի­նք­նին կ՚ա­ռաջ­նոր­դէ այ­սօ­րո­ւան Եւ­րո­պայի մէջ տի­րող կրա­ւո­րա­կան կե­ցո­ւած­քին։ Միւս կող­մէ ան­գի­տու­թե­ան պատ­մու­թե­ան մաս կը կազ­մէ ա­մէն մէկ բռ­նու­թե­ան ա­րար­քի շուրջ լռու­թե­ան վա­րա­գոյր մը բարձ­րաց­նե­լու հա­սա­րա­կա­կան պատ­մու­թիւ­նը։ Ի. դա­րու սկզ­բին Ա­նա­տո­լո­ւի մէջ տե­ղի ու­նե­ցած դէպ­քե­րը մեզ կը մղեն ա­ւե­լի լայն շր­ջա­ծի­րով զրոյ­ցի մը «վ­կա­յու­թե­նէն ե­տք վկայե­լու» կամ «վ­կային վկան» հան­դի­սա­նա­լու ա­րար­քին շուրջ, ո­րոնք միշտ կը վե­րա­ծո­ւին ի­նք­նու­թե­ան մա­սին դա­սե­րու։
     «Ար­մի­նէ, քոյրս»ը բազ­մե­րես ու­նե­ցող ծրա­գիր մըն է։ Ա­նոր մէջ կ՚իյ­նան թա­տե­րա­կան բե­մադ­րու­թե­ան մը պատ­րաս­տու­թիւնն ու ներ­կա­յա­ցու­մը Լե­հաս­տան եւ այ­լուր, տպագ­րա­կան աշ­խա­տանք­ներ, ը­նդ ո­րում լու­սան­կար­չա­կան ալ­պոմ մը, ի­նչ­պէս նաեւ զրոյց­նե­րու, ցու­ցա­հան­դէս­նե­րու եւ նո­ւա­գա­հան­դէս­նե­րու կազ­մա­կեր­պում։  Ա­նի­կա ա­ռա­ջին դր­սե­ւո­րումն է խում­բիս ՎԿԱՅՈՒ­ԹԻՒՆ/­ՆԵՐ­ԳՈՐ­ԾՈՒ­ԹԻՒՆ ո­լոր­տի ծի­րէն ներս գոր­ծու­նէ­ու­թե­ան նոր շար­քին։  «­Զառ»ը կ՚աշ­խա­տակ­ցի Լոնտոնի Կո­մի­տաս հիմ­նար­կին, Լե­հաս­տա­նի մէջ Հա­յաս­տա­նի դես­պա­նա­տան, ի­նչ­պէս նաեւ զա­նա­զան հայ­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու հետ։

     Բազ­մա­ձայն եր­գե­ցո­ղու­թե­ան մէջ ձեռք ձգո­ւած տաս­նա­մե­այ փոր­ձա­ռու­թե­նէ մը ե­տք հիմ­նա­կան փո­փո­խու­թիւ­նը «­Զառ» թատ­րո­նին հա­մար ե­ղաւ մե­նա­ձայն ա­ւան­դու­թիւն­նե­րու հետ աշ­խա­տե­լու ո­րո­շու­մը։  Առ այդ, եր­գե­լու նոր այս կեր­պը կա­րե­նալ «­մարմ­նա­ւո­րե­լու» հա­մար պէտք ու­նե­ցանք եր­կու տա­րո­ւան աշ­խա­տան­քի՝ ձայ­նա­մար­զու­թե­ան ու թեք­նիք  մի­ջոց­նե­րու օգ­տա­գործ­ման հա­մար։  Այդ աշ­խա­տանք­նե­րէն գո­յա­ցած ձայ­նային նիւ­թե­րը վե­րամ­շա­կե­ցինք ու դաշ­նա­ւո­րե­ցինք ժա­մա­նա­կա­կից ե­րաժշ­տա­կան թա­տե­րա­խա­ղի մը պա­հանջ­նե­րուն հա­մա­ձայն։
     Թա­տե­րա­խում­բիս բա­նաս­տեղ­ծա­կան զգայ­նու­թե­անց հան­դէպ մօ­տի­կու­թիւ­նը ե­ւս խո­րա­ցաւ «Ար­մի­նէ՝ քոյրս»ը ը­նդ­գր­կող պա­տու­մին ո­ւժգ­նու­թիւ­նը պե­ղե­լու ըն­թաց­քին։  Այս նոր ծրագ­րին հա­մար խում­բիս մի­ա­ցաւ մի­ջազ­գային հա­մաս­տե­ղու­թիւն մը հմուտ եր­գիչ­նե­րու եւ ե­րա­ժիշտ­նե­րու հրա­ւի­րո­ւած՝ Ի­րա­նէն, Հա­յաս­տա­նէն, Ա­նա­տո­լո­ւէն ու Իս­թան­պու­լէն։  Գլ­խա­ւոր ա­ռանց­քը հան­դի­սա­ցաւ Հայց. ե­կե­ղեց­ւոյ ծի­սա­կան ե­րաժշ­տու­թե­ան ա­ւան­դը, մեկ­նե­լով Իս­թան­պու­լի մե­նա­ձայն ա­ւան­դու­թե­նէն ան­ցնե­լով Եկ­մա­լե­ա­նի ու Կո­մի­տա­սի ո­րոշ մե­ղե­դի­նե­րու նօ­թագ­րու­թիւն­նե­րուն, ո­րոնց ա­ւել­ցաւ պարս­կա­կան ու քր­տա­կան ա­րե­ւե­լե­ան եր­գի ա­ւան­դու­թիւ­նը։  2010-ի ա­ռա­ջին ար­շաւ­նե­րու շար­քէն ե­տք խումբս Վրոք­լաո­ւի մէջ հաս­տա­տեց մե­նա­ձայն եր­գի ա­րո­ւես­տա­նոց մը, որ գոր­ծեց կա­նո­նա­ւոր կեր­պով։  Ար­ժէ յի­շել որ ա­ռա­ջին ան­գամն է որ հայ­կա­կան մե­նա­ձայն եր­գե­ցո­ղու­թիւ­նը կը ներ­կա­յա­ցո­ւի գե­ղա­րո­ւես­տա­կան բե­մի վրայ։
     «Ար­մի­նէ, քոյրս»ը ոչ մի­այն տե­սա­նե­լի կը դարձ­նէ հայոց ո­չն­չա­ցու­մը, այլ նաեւ մատ­նա­նիշ կ՚ը­նէ ա­նոր կա­պո­ւած լռու­թե­ան պատ­մու­թիւ­նը եւ ա­տոր պա­տաս­խա­նա­տո­ւու­թիւ­նը։  Գոր­ծը ան­դրա­դարձ մըն է վկա­յու­թե­ան ի­մաս­տին շուրջ, թէ ի­նչ կը նշա­նա­կէ վկայ ըլ­լալ այ­սօր։  Չենք կր­նար եւ չենք ու­զեր խօ­սիլ հայոց հա­մար կամ ա­նու­նով։  Կը փա­փա­քինք սա­կայն որ մեր ներ­կա­յա­ցու­մը պատ­ռէ լռու­թե­ան վա­րա­գոյ­րը։    

 

­Ներ­կա­յաց­ման մա­սին

     Ս­կիզ­բը թատ­րեր­գու­թե­ան նպա­տա­կը ո­գե­հար­ցա­կան նիստ մը ներ­կա­յաց­նելն էր, ո­ւր ոչ թէ հա­ւա­քո­ւած­ներս կը կան­չենք մե­ռած­նե­րը, այլ ա­նոնց ո­գի­նե­րը մե­զի կու գան ու կը պա­հան­ջեն  հո­ղին ըն­դեր­քէն ե­րե­ւան հա­նել, տե­սա­նե­լի դարձ­նել ան­ցե­ա­լին մէջ մնա­ցած հետք մը։  Խո­րա­գի­րը՝ «Ար­մի­նէ, քոյրս», հաս­ցէ­ա­զուրկ նա­մա­կի մը ա­ռա­ջին եր­կու բա­ռերն են, որ դա­տա­պար­տո­ւած է քշո­ւե­լու ժա­մա­նա­կին ու տա­րա­ծու­թե­ան մէջ։­
     Ի մտի ու­նե­նա­լով Ա­տոր­նոյի սահ­մա­նած յետ-Աուշ­վի­ցե­ան հե­ռան­կա­րը ի­նչ կը վե­րա­բե­րի  բա­նաս­տեղ­ծու­թե­ան, ա­րո­ւես­տի եւ նոյ­նիսկ գի­տու­թե­ան ա­պա­գային, կը փա­փա­քինք տալ հե­տե­ւե­ալ հար­ցը՝ «­Կա՞յ  հնա­րա­ւո­րու­թիւն որ Ի­Ա. դա­րը չդառ­նայ ան­գի­տու­թե­ան դա­րը»։ Մեր նոր թա­տե­րա­խա­ղին մէջ հար­ցու­մը Եւ­րո­պայի մա­սին է, հա­մո­զո­ւած ըլ­լա­լով որ Եւ­րո­պան հար­ցում մըն է՝ պատ­մու­թե­ան մա­սին, ի­նք­նու­թե­ան, ար­ժա­նա­պա­տո­ւու­թե­ան։  «Ար­մի­նէ, քոյրս»ի հիմ­նա­կան գա­ղա­փար­նե­րէն մէ­կը պատ­մա­կան ար­գելք­նե­րու ու կեղ­ծի­քի հետ ա­ռն­չո­ւած հար­ցե­րը դի­մագ­րա­ւելն է, վկայե­լու պա­հան­ջին հար­կին տակ։ 

     Ներ­կա­յաց­ման վրայ աշ­խա­տե­լու ըն­թաց­քին յա­ճախ ի մտի ու­նէ­ինք Փօլ Ցե­լա­նի Մա­հո­ւան խու­սա­փերգ բա­նաս­տեղ­ծու­թիւ­նը, ուր զո­հե­րուն ու ոճ­րա­գործ­նե­րուն ե­րազ­նե­րը նոյն վայ­րին մէջ տե­ղի կ՚ու­նե­նան։ Ներ­կա­յա­ցում-նիս­տի յի­շո­ղու­թե­ան տա­րած­քը, ե­րա­զի  տա­րած­քին նման, բնա­կո­ւած է հա­զա­րա­ւոր կե­ան­քե­րով։ «Ար­մի­նէ, քոյրս»ը տե­սա­նե­լի կը դարձ­նէ յի­շո­ղու­թիւն կրե­լու գոր­ծո­ղու­թե­ան ան­տա­նե­լի վիշ­տը։ Ա­նի­կա նաեւ փորձ մըն է ա­նուն եւ ի­նք­նու­թիւն տա­լու ան­ցե­ալ սե­րունդ­նե­րու նկատ­մամբ մեր ճիգին եւ հասկ­նա­լու թէ ո­՞վ ե­նք մենք, մենք որ կը կանգ­նինք միշտ յի­շո­ղու­թե­ան ան­դի կող­մը, ի­նչ­պէս քա­մե­րայի մը  ե­տե­ւը։  Պատ­մու­թիւ­նը կը սե­ւե­ռենք ծա­կի մը մէ­ջէն՝ գաղ­տա­գո­ղի, հոն գտ­նե­լով մի­այն հետք, շուք, մտա­ծում։­
     Այս նոր «Ար­մի­նէ, քոյրս» ծրագ­րին հա­մար ո­րո­շե­ցինք պրպ­տել Ա­նա­տո­լե­ան մե­ներ­գի ա­ւան­դու­թիւն­նե­րը, հիմ­նո­ւե­լով խում­բին բազ­մա­ձայն եր­գե­ցո­ղու­թե­ան տաս­նա­մե­այ փոր­ձա­ռու­թե­ամբ ձեռք ձգո­ւած ձայ­նային կա­րո­ղա­կա­նու­թե­անց վրայ։  Ծրա­գի­րը կ՚ընդգր­կէ Փոքր Ա­սի­ոյ, Ա­նա­տո­լո­ւի եւ Ի­րա­նի խայ­տաբ­ղէտ ե­րաժշ­տա­կան ա­ւան­դու­թիւն­նե­րէն սե­րած ե­րա­ժիշտ­ներ, ո­րոնց ծա­նօ­թա­ցած է­ինք մեր ճամ­բոր­դու­թիւն­նե­րուն ըն­թաց­քին, ի­նչ­պէս քիւրտ եր­գիչ Տէնկ­պէժ Քա­ժօ, Պոլ­սոյ Սբ. Գրի­գոր Լու­սա­ւո­րիչ ե­կե­ղեց­ւոյ դպ­րա­պետ­ Մու­րատ Իչ­լի­նալ­չա, Թեհ­րան ծնած Մահ­սա եւ Մար­ժան Վահ­տաթ քոյ­րե­րը, Փա­րիզ ծնած ե­րաժշ­տա­հան ու թմբ­կա­հար Վա­հան Քե­րով­բե­ան։ Աշ­խա­տե­ցանք նաեւ Վիր­ժի­նի­ա  Քե­րով­բե­ա­նի եւ իս­թան­պուլ­ցի թմբ­կա­հար ու եր­գիչ Սել­տա Օչ­թիւր­քի հետ։ Մեր գլ­խա­ւոր ե­րաժշ­տա­կան աշ­խա­տա­կի­ցը ե­ղաւ Փա­րի­զի Սուրբ Յով­հան­նէս Մկր­տիչ Մայր Ե­կե­ղեց­ւոյ դպ­րա­պետ չը։

http://www.teatrzar.art.pl/en/armine-sister

ԾԷ. ՏԱՐԻ, 2018 ԹԻՒ 2