Սագօ Արեան

ՊԷՅՐՈՒԹԸ. ՊԱՅԹՈՒՄՆԵՐՈՒ ԵՒ ԼԻՆԵԼՈՒԹԵԱՆ ՄԻՋԵՒ

Ընկերներուս, որոնց ձայնն ու թախիծը իմ հետ է միշտ։

Լրագրութեան եւ բանաստեղծութեան միջեւ

Լրագրութեան մէջ գիծ մը կը կայ, որ կը տանի բառի անմահութեան։ Մենք լրագրողներս յաճախ բառերը հաշուելով կը գրենք, նիւթը պատկերացնելով, կէտերը նշելով ու մեր մտքին մէջ ընդհանուր պատկերը «գծելով»։
     Ժամանակը կը սահի։
     Մեր գրածները կը գրաւեն թերթերու առաջին սիւնակները, որ յետոյ անոնց թուղթը հիննայ ու դառնայ (իմ պարագայիս) Պոլսոյ հին ու խոնաւ թաղերու բնակիչներուն առօրեայ սեղանին հիւրը, հացին, խոհանոցին եւ սառնարանին բնակիչը…։
     Մենք գիրը կ՚ամրացնենք եւ կը խառնենք մեր աճապարող օրերուն ու մեր ուշացող երազի ծայրերուն։
     Գիրը մեզի համար երազ էր կապոյտ, սկիզբը թաց էր ու մեր մանկութեան բանուկ մայթերու անձրեւներէն շոգի դարձող յիշատակ էր։
     Հիմա սակայն ուրիշ է գիրը։
     Լրագրութեան եւ գրելութեան (այո՛, գրելութիւնը, որպէս գրելու կարելիութիւն) միջեւ կարմիր թելեր կան, որոնք ճանապարհ կը բանան դէպի նոր բացատներ։
     Մենք կը թռչինք այդ արագութեան մէջ, մեր աչքերը կը ցաւին անոր ահով, քանի մը կաթիլ «Սիսթէյն» (աչքերու խոնաւութիւնը ապահովող հեղուկ) կը կաթեցնենք մեր չորցած աչքերուն, հովերուն հետ կը խօսինք, սառնամանիքը ուր որ է պիտի գայ կ՚ըսենք ու նորէն կը մտնենք թանձր լրագրութեան ծանր սիւնակներուն մէջ։
     Զգոյշ ենք, որ մեր խմբագիրները յանկարծ չնեղանան ու մեզ չդասեն աշխոյժ գաղափարական, կ՚ընտրենք ետեւի ճամբաները, ներս կը մտնենք գաղտնի դռներէն, երբ բոլոր սրահներու լոյսերը մարած են։
     Պոլիսը Պէյրութի վերածել կ՚ուզենք, քաղաքին մէջ ծովու օդը կը շնչենք, քանի մը բառ թրքերէնով, քանի մը բարեւ քիւրտերուն համար, մինչ անկասելի հոսքը մարդոց մեզ կը տանի ջախջախուած յիշատակներու ափը, որոնց պատկերներուն մէջ կան չմեռնող ընկերներ, մեր ժամանակէն, մեր երազէն ու մեր անցեալէն։
     Հիմա, երբ լրագրութեան բացատէն կը թռչիս գրականութեան մեծ դաշտը, երբեք մոռնալու չես, որ քեզ փրկողը հին գիրն է, որուն մէջ կար հաւատամք, կար իտէալ եւ կար ամրութիւն։
     Անոր համար, որ Պէյրութը դիմացդ կանգնած, իր ծովափի ջուրերուն մէջէն երեսիդ կը նայի, քեզի կը սպասէ ու գրկելու պէս բաներ կ՚ընէ, դուն որ քանի- քանի անգամներ անոր երեսին անկիրթ բառեր շպրտեցիր ու բացայայտ կերպով խօսեցար անոր կարօտներուն, անոր բոզութեան, անոր ստերջ արգանդին մասին…։
     Պէյրութը նոյնն է, պայթումէն առաջ նոյնն էր եւ հիմա, երբ իր վէրքերը հատիկ-հատիկ կը բուժէ եւ կը պատրաստուի նոր թռիչքի… նորէն նոյնն է։
     Բանաստեղծները իրենց սաղմին մէջ խեղդող, քմծիծաղող, երազներու հին շապիկները նորէն լուացող եւ ամենակարեւորը՝ դէպի ապագան վազող իր խինդ ձայնով։
     Պէյրութը մեր վիշտի արգանդն է, անկէ ելանք, անկէ կը հոսինք հիմա եւ անոր բառերով կը լողանք առանց դադարի, առանց միջակէտներու գուցէ, եւ առանց վերջաբաններու։
     Կ՚ուզենք միացնել բառը լրագրութեան ամայքին, կուզենք սիրել անոր բարի բանաստեղծներու հոգին։

Տորայի մեծ պայթումը եւ Ճորճ Սեմերճեանի լուսաւոր ստուերը…

Առաջին պայթումը Ճորճ Սեմերճեանի լուսանկարին վրայ գրուած պատումն էր։ Ատոր մենք տուինք «Տորա»ի պայթում անունը, երբ կազի պահեստանոցի կլոր-գունդ երկաթեայ առաստաղը օդը ելաւ։
     Խուճապ էր ամէն տեղ, մարդիկ մահուան ճիրաններէն կը փախչէին, արիւն էր գետինը, վէրք էր ամէն դի ու կարծէք աշխարհի վերջը եկած էր այդ օր։
     Եղան զոհեր, մահ ու տարաժամ եղաւ։ Պայթումը Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմի վերջին փուլին էր, սոսկալի եւ ահագնակերպ, եւ ոչ ոք կը մտածէր, որ այդ ամեհի պայթումէն ետք իմ քաղաքս նորէն պիտի ապրի։
     Պայթումին հետեւանքներէն անմասն չէր մնար ծննդավայրս՝ Պուրճ Համուտը, որուն առաջին պատկերները քանի մը ընկերներ կ՚առնէին եւ կը տարածէին ամէնուր։
     Սեւ-սպիտակ պատկերներ էին. այդ օրերուն էր նաեւ, որ Ճորճ Սեմերճեանի անունը առաջին անգամ կը լսէի։
     Ճորճը պատերազմի բովէն անցած լրագրող-լուսանկարիչ էր, որուն մասին միայն լսողաց էինք, մինչեւ որ մեր ընկերներէն Վ. Թ.ն պատմեց իր մասին եւ ըսաւ, որ առիթ պիտի ըլլայ Ճորճը տեսնելու։
     «Մութ սենեակ» էր ընդհանուր խորագիրը, որովհետեւ այդ օրերուն լուսանկարիչներու մեծ մասը, իրենք «կը լուային» իրենց նկարները։
     Քանի մը արագ գործընթացէ կ՚անցնէր լուսանկար «տպելու» աշխատանքը։ Նախ «նեկաթիւ»ները պիտի հանէիր, յետոյ «մութ սենեակ»ի կարմիր լոյսին տակ, այդ «նեկաթիւներ»ը պիտի «տպէիր» պատկերներուն վրայ, որմէ ետք ալ հարկաւոր էր, որ այդ պատկերները մէկիկ-մէկիկ չորցնէիր։
     Այդ սպասումներու մեծ բովին մէջ, մենք ժամադրուեցանք մեր ընկերոջ տունը, սպասելով, որ Ճորճ Սեմերճեանը պիտի գար հասնէր ու միանար մեզի։
     Գիտէինք, որ մարդը մեծ համբաւ ունի ու անպայման մեզի դաս տալու, սորվեցնելու, խորհուրդ մը տալու ոգիով է, որ պիտի գար։
     Երկար սպասեցինք, մտանք մեր ընկերոջ «մութ սենեակ»ը, լուսանկարներու տպագրութեան համար յատկացուած բլասթիքէ մեծ ամանները տեսանք, մէջը դեղ, իսկ սենեակին մէջ միայն այդ դեղին հոտը կը տարածուէր, թափառեցանք ու ետ դուրս եկանք։
     Սպասեցինք, սակայն Ճորճը չեկաւ։
     Ու չեմ ալ յիշեր, երբ, աւելի ուշ էր վստահաբար, որ Ճօրճը կապար մը ստանալով «առջեւի գիծ»ին վրայ պատկեր մը քաշելու ատեն կ՚իյնար։
     Կը զոհուէր Ճորճ Սեմերճեանը եւ կը միանար այն հարիւր-հարիւրներու շարքերուն, որոնք տարբեր պայմաններու տակ կը սպաննուէին եւ կը միանային Լիբանանի արիւնալի պատերազմի զոհերու մեծ ցուցակին։
     Կը մեռնէր հերոսի պէս, իր պարտականութիւնը ընելու ճանապարհին, սիրելով իր գործը, հմայելով «Ալ Նահար», «Լ՚Օրիան-Լը ժուռ», «Ազդակ» եւ տասնեակ այլ թերթերու եւ միջազգային գործակալութիւններու ընթերցողները իր արուեստի երանգ ունեցող լուսանկարներով ու կը հեռանար…։
     Յետոյ, շատ պատումներ լսեցինք Ճորճին մասին, անոր սպանութեան մասին, տխուր եղելութեան հանգամանքներուն մասին ու ամենակարեւորը՝ չմոռցանք զինք։
     Չմոռցանք, որովհետեւ այդքան սեւ օրագրութեան մէջ, շնորհիւ իր ոգիին, Ճորճ լուսաւոր երանգ կը դնէր իր լուսանկարներուն մէջ եւ բոլորին կ՚աւետէր, որ կեանքը նորէն պիտի գայ…։

Մեծ պայթումէն անդին…

Անցնող օգոստոսը դառն էր։ Ժամերով նստած եմ համակարգիչին դիմաց, առանց բառ մ՚իսկ գրելու, այսպէս անդամալուծուած վիճակ էր։ Տխուր էր ամբողջ պատկերը, խորագիրը իմ քաղաքս էր, անոր վիշտը եւ արեան հեղեղումը։
     Հարիւրաւոր զոհեր, փլատակներ, անհասկնալի վարկածներ եւ նաւահանգիստ մը, որուն մեծ մասը արդէն կը դառնար աւերակուած։
     Պէյրութը կը ցնցէր մեր հոգիները, իմ հոգին, ընկերներուս հոգին ու անոնց, որ երբեք չլքեցին անոր հին աւետարանները եւ սպասման սրահները։
     Պէյրութը կը ցաւէր, անոր ցաւը կը տարածուէր իրմէ դուրս եւ կը հասնէր անոնց, որ տարիներէ ի վեր անոր կարօտով էին ապրած։
     Ուրկէ՞ մտնէիր ի վերջոյ անոր պատումներուն մէջ ու կամաց-կամաց շարէիր պատկերները այն օրերուն, որ «բազըլ»ի մը պէս կազմեցին քեզ։
     Կը փոխուէ՞ր քաղաքս, այո՛, կը փոխուէր, անոր դէմքերը կը փոխուէին, անոր ձայները կը փոխուէին, կշիռքը կը փոխուէր ու մարդիկը կը դառնային ուրիշ եւ անճանաչելի։
     Կային մարդիկ, որ կ՚ըսէին, որ Պէյրութը «սպասման սենեակ»ի պէս է։ Հոն կը ծնին, կը մեծնան, հասակ կ՚առնեն, կ՚աճին ու… կը թռչին։
     Կը հեռանան դէպի «տաք տեղեր»ը, մոռնալով, որ ամենամեծ ջերմութիւնը նոյն իրենց քաղաքի ջերմութիւնն է։
     Պէյրութ կը փնտռեն ամէն քայլափոխի, Պէյրութի մասին կը հարցնեն, Պէյրութի բառերով կը խօսին եւ Պէյրութի վերադարձին կը սպասեն։
     Կարծես ան ալ հարս մը ըլլար, որ քէնցած է իր օճախէն ու գացած է հեռու, կ՚ապրի ծովու փրփուրներուն հետ, կ՚ապրի իր քէնով եւ քէնը կը դարձնէ ամէնօրեայ աղօթք։ Ծեր նաւաստիի հետ խօսող հարս մըն է Պէյրութը, որ կը պատմէ իր երազներուն եւ սպասումներուն, առաջին համբոյրին եւ ամուսնութեան առաջին գիշերուան մասին։
     Առաջին տարփանքին, առաջին վարդին, առաջին հարուածին, առաջին փամփուշտին եւ առաջին երկնումին մասին։
     Յետոյ առաջին զաւակին, անոր լացին, խինդին, անոր երգին, անոր արբունքին մասին։
     Այսպէս, անվերջ պտոյտ է Պէյրութը, որ ամէն պայթումէ ետք ինքզինք պիտի հաւաքէ, ինքզինք պիտի նորոգէ եւ ինքզինք պիտի կերտէ։
     Պիտի սիրէ, պիտի արբենայ ու ապրեցնէ մեզ։
     Իսկ մենք առանց բողոքի պիտի փնտռենք անոր կայծոռիկները, որոնց մասին լսած էինք առաջինը մեր ընկերներէն։
     Հիմա այդ ընկերներէն շատեր ցուրտ հողին տակ են, նոյնիսկ հեռու Պէյրութէն եւ հեռու անոր աւազներէն։
     Պէյրութը միայն ծննդավայր մը չեղաւ։
     Եղաւ արբունքի մէջէն լարուած մկան, եղաւ աստղ պահուած մեր ափերուն մէջ եւ եղաւ ճամբորդութեան առաջին կայան, որմէ սնուեցանք, որմէ սորվեցան … եւ որով այսօր ալ կը շարունակենք ապրիլ։
     Կեանք է Պէյրութը։

ԾԹ. տարի, 2020 թիւ 3