ԿՈՍՏԱՆ ԶԱՐԵԱՆԻ ՆԱՄԱԿՆԵՐԸ ԿԱՐՕ ՓՈԼԱՏԵԱՆԻՆ

Կոստան Զարեան նամակցած է ֆրանսահայ շարք մը գրագէտներու ու գրական դէմքերու հետ, որոնց շարքին՝ Հրաչ Զարդարեան (1898-1986) եւ Հրանդ Բալուեան (1900-1967)։ Անոնց պէտք է աւելցնել Կարօ Փոլատեանի (1910-1986) անունը, որուն հետ փոխյարաբերութիւնը բացայայտուած էր վերջինիս հրապարակումներուն շնորհիւ՝ 1955-ին կատարուած ու 1960ին տպուած հարցազրոյցը Զարեանի հետ եւ 1957-ին տպուած Ո՞ւր է արդի բանաստեղծութիւնը ընդարձակ ուսումնասիրութիւնը, որ կ՚ընդգրկէր տարբեր գրագէտներու հետ հարցազրոյցներ, ներառեալ՝ Զարեանը։ Երկու զրոյցներն ալ 1961-ին մտած էին հատորի մէջ։^[1]Տե՛ս Կարօ Փոլատեան, Զրոյց, Բ. հատոր, Գահիրէ, 1961, էջ 85-110 եւ 235-238։ Երկու զրոյցները վերջին տարիներուն … Continue reading
     Այդ փոխյարաբերութեան վրայ յաւելեալ լոյս կը սփռեն ստորեւ հրապարակուող ութը նամակները, որոնք Զարեանի կողմէ գրուած են տարբեր վայրերէ՝ էքսան-Փրովանս, Վիեննա, Պերքլի (Գալիֆորնիա) եւ Պարսելոնա, 1955-1956-ին եւ 1960-1961-ին։ Կարեւոր է նշել, որ առաջին վեց նամակները (1955-1956) տեսակ մը օղակի դեր կը կատարեն Զարեանի 1950-ական թուականներու երկու օրագրութիւններուն միջեւ։ Արդարեւ, 1954-ի օրագրութիւնը, որ կը նկարագրէ Պէյրութի վերջին ամիսները եւ մեկնումը՝ Կիպրոսի ճանապարհով, կանգ կ՚առնէ Սեպտեմբեր 1954-ին՝ «Հասանք Մարսէյլ» տողերով, իսկ 1956-ի օրագրութիւնը կը սկսի Վիեննա, Յուլիս 1956-ին։^[2]Տե՛ս Կոստան Զարեան, Նաւատօմար, «Նորք», 2, 1994, էջ 32-33 (հմմտ. Նոյն, Նաւատոմար, Երեւան, 1999, էջ 503-504)։ Նամակները ժամանակագրական այդ բացը մասնակիօրէն կը լեցնեն։

     Երկու գրագէտներուն յարաբերութեան եւ Զարեանի կենցաղային առօրեային ու գրական աշխատանքներուն ու ծրագիրներուն անդրադառնալու կողքին, այս նամակագրութիւնը նաեւ կը պարունակէ Փոլատեանի ու Զարեանի՝ 1957-ին լոյս տեսած զրոյցին նախնական բնագիրը։ 1956-ի վերջին նամակին մէջ, պատասխանելով Փոլատեանի սկզբնական հարցումին, Զարեան գրած է. «Չէ՞ք կարծում որ լաւ կը լինէր աչքի անցնէի այն ինչ որ գրած էք տպելուց առաջ։ Կարող է պատահի որ փոքրիկ ուղղումներ մտցնեմ եւ աւելի պարզեմ որոշ հարցեր»։ Սակայն, այնուհետեւ անկէ ուրիշ նամակ յայտնի չէ մինչեւ 1960։ Այս նամակագրական բացը, որուն միջոցին տեղի ունեցած է զրոյցին հրատարակութիւնը 1957-ին,^[3]Կարօ Փոլատեան, Ո՞ւր է արդի բանաստեղծութիւնը, «Անդաստան», 6-7, 1957, էջ 1-24։ Զարեանի պատասխաններուն համար, տե՛ս էջ … Continue reading ենթադրել կու տայ, որ նախնական ու տպագիր բնագրին միջեւ առկայ տարբերութիւնները (ներառեալ՝ յաւելումներն ու կրճատումները) Փոլատեանի կողմէ կատարուած խմբագրական աշխատանքին արդիւնքն է։
     Շնորհակալութիւն կը յայտնենք Սասուն Սիմոնեանին (Պէյրութ), որ այս նամակներուն պատճէնները սիրայօժար կերպով դրաւ մեր տրամադրութեան տակ։
     Նամակներուն ուղղագրութիւնը պահպանուած է, երբ Զարեան գործածած է ւ՝ ու-ի տեղ, ըստ արեւելահայերէնի աւանդական կիրարկումին։

 

Ա.

26-7-55
էքս

     Սիրելի Պր. Փոլատեան,
     Ներեցէք, որ այդքան ուշացայ իմ շնորհակալութիւններս յայտնելու ձեր ղրկած գրքի համար։^[4]Կարօ Փոլատեան, Վերադարձ, Գահիրէ, 1955։ Հարցը նրանումն է, որ այս օրերիս այնքան թաղւած եմ իմ գրական աշխատութիւններիս մէջ, որ ժամանակ ու տրամադրութիւն չունեմ անհրաժեշտ կենտրոնացումով կարդալիք ինձ ղրկված գրքերը։ Շուտով, երբ մի քիչ հանգիստ անեմ, ամենայն ուշադրութեամբ պիտի վայելեմ ձեր լայն շունչով գրած պօէման եւ նաեւ, այս ձմեռւայ ընթացքին, իմ մէկ հրատարակութեանս մէջ պիտի աշխատեմ արտայայտւել այդ մասին։
     Ուզում են վերջացնել իմ գործիս մի մասը, որպէս զի գոնէ մի երկու շաբաթով կարողանամ գնալ Իտալիա, ուր իմիններս եւ բարեկամներս վաղուց է սպասում են ինձ։
     Հինգշաբթի օրը պիտի գնամ Մարսէյլ անցագրիս գործողութեան համար եւ, եթէ ժամանակ ունենաք, ուրախ պիտի լինեմ ձեզ տեսնելու։
     Հաղորդեցէք իմ եւ Տիկնոջս^[5]Զարեանի երկրորդ կինը ամերիկացի նկարչուհի Ֆրենսիս Պրուքսն էր (1900-1963)։ ջերմ բարեւները ձեր ընտանիքին, ուր այնքան հաճելի ժամեր անցրինք։
Մնամ ձեր

Կ. ԶԱՐԵԱՆ

 

Բ.

4-10-55
S[c]hwendenweingasse, 2
Wien, XVIII
Autriche

     Սիրելի բարեկամ,
     Տեղ հասանք ողջ եւ առողջ, թէպէտ ճամբորդութիւնը շատ երկայն էր եւ յոգնեցուցիչ։ Վիեննան, ուր տիրում է հրաշալի մի եղանակ, շատ սիրեցինք։ Կայսերական շունչը միացնում է գաւառականին եւ նոյն իսկ էքսից յետոյ թւում է աւելի խաղաղ։ Մեր վարձած ժամանակաւոր բնակարանն էլ քաղաքի ծայրին է, պարտէզներով եւ անտառներով շրջապատւած։ Լաւ միջավայր է աշխատելու համար։
     Յուսամ դուք էլ լաւ էք եւ ժամանակ էք գտնում նւիրւելու ձեր աշխատութիւններին։
     Մեր միակ մտահոգութիւնն է այժմ մեր իրերի ուշանալը։ Քանի անգամներ դիմեցինք ընկերութեան մեզ տւած հասցէին, բայց մեզ պատասխանեցին, որ ոչ մի լուր չունեն։ Այս առաւօտ իսկ խորհուրդ տւին գրել Գեհրինգին եւ տեղեկութիւններ հարցնել։ Շատ պիտի խնդրէի դիմէք նրանց եւ իմանաք ուր են մեր իրերը։ Ձեռագիրներս եւ անհրաժեշտ իրերս մէջն են եւ նաեւ կնոջս նկարները։ Երկտողով բարի եղէք ինձ տեղեկացնել նրանց տւած պատասխանը։ Կարող է պատահել որ ղրկած են ուրիշ մի ընկերութեան, թէպէտ այստեղի հասցէն տւել էի իրենց։
     «Զուարթնոց»ը^[6]«Զուարթնոց» (1929-1964), ֆրանսահայ գրական պարբերաթերթ, խմբագրութեամբ՝ Հրանդ Բալուեանի (1900-1967)։ Լոյս տեսած է քանի … Continue reading եւ «Յուսաբեր»ը^[7]«Յուսաբեր» (1913), եգիպտահայ օրաթերթ։ 1922-1956-ին խմբագիրը Վահան Նաւասարդեանն (1888-1956) էր։ Զարեանի ու Նաւասարդեանի … Continue reading դեռ մինչեւ հիմա չստացայ։ Արդեօք գրեցի՞ք նրանց որ ինձ ղրկեն իրենց հրատարակութիւնները։
     Բարեւեցէք Աղայ[ե]անին։^[8]Յարութիւն Աղայեան (1900-1983), ֆրանսահայ գրագէտ։
     Ջերմ բարեւներ իմ եւ տիկնոջս կողմից ձեզ եւ ձեր ազնիւ ընտանիքին։

Կ. ԶԱՐԵԱՆ

 

Գ.

5-10-55
Schwendenweingasse, 2
Wien, XVIII

     Սիրելի Փոլատեան,
     Ցաւում եմ, որ ձեզ ի զուր տեղը նեղութիւն պատճառեցի։ Նամակս ձեզ գրած էի՝ երբ միւս օրը տեղեկութիւն ստացայ, որ իրերը եկած են։ Եթէ ամէն բան լաւ անցնի այսօր իսկ տուն կ[ը] ղրկեն։
     Մխիթարեանների^[9]Մխիթարեան Միաբանութեան Վիեննայի ճիւղը աւստրիական մայրաքաղաքը հաստատուած էր
1811-ին։ հետ տեսնւել դեռ չի կարողացայ, որպէսզի խօսեմ հրատարակութեան մասին, որ մեր խօսակցութիւններին առարկան էր Մարսիլիայում։ Ամառանոց գնացել են եւ մի քանի օրից միայն պիտի վերադառնան։ Տեսնւեցայ Հայաստան մեկնող պատւիրակների հետ, Սուրիայից եկած։^[10]Յայտնի չէ, թէ խօսքը ի՞նչ պատուիրակութեան մասին է։ Տեսնենք վերադարձին ինչ պիտի պատմեն։
     Վիեննայից, ինչպէս գրած էի, շատ գոհ ենք։ Մեծ եւ անաղմուկ քաղաք է։ Վայելուչ, մաքուր, քաղաքավարի։ Մեծ տարբերութիւն կայ այստեղի եւ Ֆրանսիայի մէջ։ Պէտք է մի օր անպատճառ գաք եւ ծանօթանաք Եւրոպայի այդ մասի հետ։ Շատ եւ շատ երաժշտութիւն կայ։ Գրական աշխարհի հետ դեռ չծանօթացայ։ Հայ գաղութը դժբախտաբար վաճառականներից է բաղկացած եւ իմ եւ նրանց մէջ ոչ մի կապ չեմ տեսնում։ Անշուշտ Մխիթարեանները կան, նա էլ տեսնենք ինչ են։
     Այստեղ կենդրոն կայ, մեծ գրավաճառանոց, ուր կարելի է ապսպրել հայ գիրքեր։ Ապսպրեցի մի շարք նոր հրատարակութիւններ, լեզւին, հայագիտութեան եւ արւեստին վերաբերեալ։ Տեսնենք պիտի ստանա՞մ։ Եթէ ամէն ինչ լաւ ընթանայ, կարող եմ նաեւ ձեզ համար ապսպրել։ Շաբաթը մի անգամ գրացուցակ է լոյս տեսնում ուր հայերէն գրքերի մասին եւս տեղեկութիւններ են տալիս։ Անցեալ օրը հայերէն գրացուցակ էլ էին ղրկած։
     Շատ շատ բարեւներ իմ եւ կնոջս կողմից։ Մեր յարգանքները նաեւ ձեր ազնիւ տիկնոջ։

Կ. ԶԱՐԵԱՆ

 

Դ.

2-1-56^[11]Թուականը սխալմամբ մեքենագրուած է «21-56»։
Վիեննա XVIII
9Schwendenweingasse 2

     Սիրելի բարեկամ,
     Շատ շնորհակալ եմ ձեզ յայտնած զգացումների մասին։ Լաւ է, որ գործողութիւնը կատարւեց Վիեննայում, որովհետեւ մի շարք վտանգներից անցայ, որ ֆրանսական պայմաններում կարող էր վատ վախ[ճ]ան ունենալ։^[12]1955-ի վերջաւորութեան, Զարեան վիրահատական գործողութեան ենթարկուած է Վիեննայի մէջ, որ զինք հասցուցած է մահուան … Continue reading Բաւ է ասել, որ գործողութիւնը երեք ու կէս ժամ տեւեց, որ արթնցայ ու նոր թմրեցուցիչ տւին, որի վրայ սիրտս եօթը երկվայրկեան կանգ առաւ եւ մի ժամ պէտք եղաւ շնչառութիւնս կանոնաւորելու համար։ Բարեբախտաբար շրջապատւած էի եօթը բժիշկներով, որոնցից մի քանիսը ընտանիքի բարեկամներ, որ ամէն ինչ արին ինձ փրկելու համար։ Ինչպէս տեսնում էք մի քանի վայրկեան իջայ միւս աշխարհ եւ ետ եկայ։^[13]Զարեան այս դէպքը պատմած է Հայաստան՝ 1960-ական թուականներուն ներգաղթելէ ետք։ Ռուբէն Զարեան այդ պատումը … Continue reading
     Հիմա լծւել եմ շատ մեծ աշխատանքի, որին պիտի նւիրեմ կեանքիս մնացած շրջանը։^[14]Կ՚ակնարկէ Գիրք դիւցազներգութեանց վիպերգերու հատորին, հրատարակուած՝ յետմահու (Երուսաղէմ, 1979)։ Ըստ Կ. Զարեանի … Continue reading Մխիթարեան վանքի գրադարանը իմ տրամադրութեանս տակն է եւ Հայր Ակինեանն^[15]Հ. Ներսէս Ակինեան (1883-1963), բանասէր եւ ձեռագրագէտ, «Հանդէս Ամսօրեայ»ի երկարամեայ խմբագիր։ էլ իսկական բարեկամ է, ինչ որ նպաստում է իմ աշխատանքներիս։ Վիեննան էլ գեղեցիկ է եւ խաղաղ, ինչ որ նպաստում է նաեւ կենտրոնանալու եւ թաղւելու իմ աշխարհիս մէջ։
     Պարիզից ձեր ասած հանդէսը դեռ չստացայ։^[16]Կ’ակնարկէ «Անդաստան»ին։» Երբ ստանամ պիտի ուշադրութեամբ կարդամ։ Իմ տպաւորութիւնս այն է, որ Ֆրանսիայում լաւ եւ տաղանդաւոր գրական ուժեր կան, բայց պակասում է ղեկավարող միտքը եւ միութիւնը։ Իմացայ որ Հայաստանում մեծ հետաքրքրութեամբ են [հ]ետեւում արտասահմանեան գրական եւ նաեւ ծարաւով։ Միացած մի շարժումը կարող է բարերար ազդեցութիւն ունենայ նաեւ նրանց վրայ։ Երիտասարդները այդ պէտք է գիտակցեն։
     Ուրախութեամբ պիտի պատասխանեմ ձեր հարցին։ Չէ՞ք կարծում որ լաւ կ[ը] լինէր աչքի անցնէի այն ինչ որ գրած էք տպելուց առաջ։ Կարող է պատահի որ փոքրիկ ուղղումներ մտցնեմ եւ աւելի պարզեմ որոշ հարցեր։ Ամենայն դէպս ձեր տրամադրութեան տակ եմ։
     Կինս միշտ մեծ համակրութեամբ է խօսում ձեր մասին եւ խնդրում ձեզ եւ ձեր յարգելի տիկնոջ յայտնել իմ ջերմ ողջոյնները։ Ես էլ միացնում եմ իմ ձայնս՝ ի սրտէ։
     Խնդրում եմ բույաբէսները^[17]Bouillabaisse՝ Մարսէյլի բնորոշ ու ձկնեղէնի վրայ հիմնուած կերակուր։ ուտելու ժամանակ ինձ էլ յիշէք։
     Մնամ ձեր

Կ. ԶԱՐԵԱՆ

 

Ե.

15-1-56
Koschatgasse, 110
Wien X IX

     Սիրելի բարեկամ,
     Յուսամ Մարսիլիայի անօրինակ ցրտերը ձեր առողջութեան չեն վնասած։ Կարդացի թերթերում այնտեղ տիրող վիճակի մասին եւ, բնականաբար, մտածեցի ձեզ։ Այստեղ էլ շատ ցուրտ է անում – 23-25 – բայց զգալի չէ, որովհետեւ այդ ցրտերին վարժ են եւ տներն էլ ըստ այնմ են շինւած։
     Ես բոլորովին կազդուրւած եմ եւ լծւել եմ աշխատանքներիս։ Սկսած գործս առաջ է գնում մեծ թափով եւ եթէ այդպէս շարունակւի՝ շատ գոհ պիտի լինեմ։
     Ճիշտ հիմա «Անդաստան»ի^[18]«Անդաստան» (1952-1970), ֆրանսահայ գրական ու գեղարուեստական հանդէս, խմբագրութեամբ՝ Բիւզանդ Թօփալեանի։ երկու թիւերը ստացայ։ Շատ լաւ եւ ճաշակաւոր տպագրութիւն է։ Բովանդակութիւնը խառն եւ երբեմն հետաքրքրական։ Պակասում է ուղղեցոյց [sic] գիծը, շատ էկլէկտիկ է։ Ինչ որ հասկանալի է ներկայ պայմաններում։
     Հիմա գանք ձեր հարցերին։^[19]Յաջորդ բաժնին համար, զրուցավարի մէջընդմէջ հարցումներով ու մեկնաբանութիւններով, ու նաեւ որոշ խմբագրութեամբ, … Continue reading

     Ի՞նչ եմ մտածում հայ բանաստեղծութեան մասին առհասարակ։ – Մեր հայ հին գրականութիւնը, մէջը առնելով նաեւ այդպէս կոչւած պատմագիրները, մանաւանդ բանաստեղծական է։ Այդ բանաստեղծութեան պատմութիւնը դեռ չէ գրւած եւ բաղդատական կերպով չէ ուսումնասիրած։ Չէ բնորոշւած նրա հիմնական շեշտը եւ հայ ոգու առանձնայատուկ բնոյթը։ Ըստ իս, նա մանաւանդ ներքին լոյս է։ Հող, արիւն եւ ճրագ։
     Ի՞նչ է հիմնական տարբերութիւնը ասկէ 50 տարի առաջ գրւած մէկ հայ քերթւածի եւ այսօրւանին մէջ։ – Դժւար հարց է, որովհետեւ բանաստեղծութիւնը ձեւի տեքնիկից եւ նոյնիսկ բովանդակութիւնից չի կախւած, այլ այն անորոշալի մթնոլորտից, այն բառերի տակ թա[ք]նւած լոյսի եւ զգացման հոսանքներից, որոնց կարելի չէ ձեւակերպել, այլ կարելի է միայն ներքնապէս հաղորդւել։ Պոլսում մշակւել է մանաւանդ լեզւի գեղեցկութիւների վրայ հիմնւած քերթողական արւեստլյ իսկ Կովկասում՝ չքալեզու [sic]։ Աբովեանը,^[20]Խաչատուր Աբովեան (1809-1848), արեւելահայ վիպասան ու մանկավարժ։ Արեւելահայ արդի գրականութեան հիմնադիր կը … Continue reading որ մեծ բանաստեղծ է, էպիկական վէպը կառուցել է հայ տան նման աղքատ սւաղւած, ոտքերը գետնի տակ մխրճած, ցեխով, քարով եւ թրիքով շինւած նիւթերով։ Բայց ներսը հրաբուխ է, իսկական դիւցազներգական թափ եւ թռիչք։ Կարեւորը այդ է։
     1910-ից ի վեր հայ բանաստեղծութիւնը շատ նւաճումներ է արել անկասկած, բայց ոչ մէկ հրաբուխ չի ծնւել։ Պէտք է յիշել այն դժոխային շրջանը որ անցանք։ 1910-1913-ը մեծ ոգեւորութեան տարիներ էին։ Այն ինչ որ կար այն օրերին, եւ ինչ որ չկայ այսօր, հաւատքի եւ ինքնավստահութեան այն հուրն էր, ապագան յաղթահարելու այն կամքը, ստեղծագործութեան միջոցով կերտելու եւ կերտւելու այն պահանջը, առանց որոնց ոչ մի իսկական գրական շարժում չի կարող գոյութիւն ունենալ։ Գրականութիւն մշակելը մի բան է, գրական շարժումը՝ հաւաքական ենթագիտակցութեան այդ անդիմադրելի [պ]ոռթկումը՝ ուրիշ բան է։ Այսօր մենք ունենք հարիւրաւոր տաղանդաւոր գրագէտներ որ գրում են ամէն լեզւով, բայց հայ գրականութիւն չունենք։^[21]Այս նախադասութիւնը տպուած է հետեւեալ ձեւով. «Այսօր մենք ունենք հարիւրաւոր տաղանդաւոր գրագէտներ, որ գրում են … Continue reading Այդպէս նոյնպէս նկարչութեան մէջ։ Միայն երաժշտութիւնն է, որ բացառութիւն է կազմում։^[22]«1910-ից ի վեր… բացառութիւն է կազմում» հատուածը։ Այն շարժումը որ ստեղծած էինք, առ այժմ միակն է որ մնում է յիշատակելի։ Վարուժան, Թէքէեան, Տէրեան, Թումանեան, Իսահակեան, Չարենց, Սիամանթօ …^[23]Տպագիր տարբերակին մէջ, Իսահակեանը հանուած է եւ մուծուած է Ահարոնը։ Շարադրանքն ալ փոփոխութեան ենթարկուած է. … Continue readingՀայ բանաստեղծութեան նորագոյն ոսկէ շրջանը։ Յետոյ եկան պատերազմներ, կոտորածներ, փլչում, փոշիացում։ Փոշիների եւ մոխիրի միջոցի իրենց գլուխները դուրս ցցեցին Խորենացիներին,^[24]Մովսէս Խորենացի՝ հայ պատմագրութեան հիմնադիր (Ե, դար)։ Դաւիթ Անյաղթներին,^[25]Դաւիթ Անյաղթ՝ հայ փիլիսոփայութեան հիմնադիր (Զ, դար)։ Աբովեաններին հալածող տիրացուները,^[26]Տպագիր տարբերակին մէջ, հանուած են Խորենացիի, Դաւիթ Անյաղթի եւ Աբովեանի անունները (Փոլատեան, Զրոյց, էջ 237)։ նախանձով, չարութեամբ, տգիտութեամբ լեցւած վարժապետները, լրագրողները, կուսակցականները։ Քաղաքականը տիրեց մշակոյթայինի [sic] վրայ, թէպէտ եւ ամէն մի միջատ մշակոյթի մասին է բարբառում։ Այդ պայմաններում, ես հասկանում եմ, որ նոր սերունդը, չնայած իր ճիգերին եւ տաղանդին, հասակ չի կարող նետել։ Անշուշտ, տարագիրներ են, բայց Դանտէն^[27]Տանթէ Ալիկիերի (1265-1321)՝ բանաստեղծ, իտալական գրականութեան հիմնադիր։ էլ տարագիր էր^[28]Նախադասութիւնը մասամբ արեւմտահայերէն դարձած է, «Այստեղ տարագիրներ ենք, բայց չմոռնանք, որ Տանթէն ալ տարագիր … Continue reading եւ ապրում էր salendo altriu scale… ^[29]Իտալերէն՝ «ելլելով ուրիշի մը աստիճանէն»։ Կ՚ակնարկէ Տանթէի «Աստուածային կատակերգութեան» 17-րդ երգի հետեւեալ … Continue reading Պէ՞տք է յուսահատւել՝ երբէ՜ք ։ Հայ երիտասարդ բանաստեղծները, եթէ արտաքին եւ նեղ անհատական մտահոգութիւնները մի կողմ նետեն, եւ, քաջաբար, լսեն իրենց մէջ բոցկլտող հուրի ձայնն՝ կարող են մեր գրականութեան մի նոր եւ լուսաւոր շրջան ստեղծել։ Արտահայաստանի ազատ պայմաններում, անկաշկանդ, նրանք կարող են ստեղծել նոր արժեքներ, նոր ձեւերով եւ նոր մօտեցումներով արտայայտւած եւ նոր աշխարհազգացումով լեցւած։ Դրա համար նախ եւ առաջ պէտք է հաւատք, խոնարհութիւն, պաշտամունք։ Այն երկիրներում ուր չկայ պաշտամունք հանդէպ մեծերին, ուր չկայ գուրգուրանք եւ սէր՝ չկայ ստեղծագործութիւն։ Պէտք է հրաժարւել նեղմտութիւնից, մէկը միւսին նախանձելու հայկական բնածին թերութիւնից։ Պէտք է լինել լայնախոհ, վեհանձն եւ, մանաւանդ, թռչել, ճախրել իմանալ։ Պէտք է համախմբւել, խօլարաբար [sic] ոգեւորւել[.] իմանալ եւ յանդգնել։

     Հրատարակելիք պրակներիս մասին շատ եմ մտածում եւ վաղուց սկսած կ[ը] լինէի՝ եթէ այդ անպիտան հիւանդութիւնը ինձ գետին տապալած չլինէր եւ գոնէ մէկը գտնէի, որ տեքնիկ կերպով ինձ կարողանար օգնել։ Այստեղ մի քանի վաճառականներից դուրս հայութիւն չկայ։ Շնորհակալ եմ ձեր առաջարկած աջակցութեան համար։ Տեսնենք, նոր ճիգ անեմ, փորձեմ։^[30]Վերոյիշեալ պրակները լոյս տեսած չեն։
     Ես եւ կինս շատ ուրախ պիտի լինէինք եթէ ամառւայ ընթացքին այս կողմերը գայիք։ Այստեղ տենիս խաղալու շատ յարմարութիւններ կան։
     Նաւասարդեանը,^[31]Վահան Նաւասարդեան (1886-1956), եգիպտահայ հրապարակագիր, «Յուսաբեր» օրաթերթի երկարամեայ խմբագիր։ ում ժամանակին նամակ էի գրել խնդրելով թերթը ղրկի, որովհետեւ ուզում եմ կարդալ ձեր գրածը մեր տեսութեան մասին,^[32]Կ՚ակնարկէ 1955-ին տեղի ունեցած զրոյցին։ հիմա ահա երկրորդ անգամն է հարցնում է թէ ո՞ւր մնաց Փոլատեանի գրւածքը։^[33]Զրոյցի ներածական տողերուն մէջ, Փոլատեան գրած էր, թէ, ան գրի առնուած է ողբացեալ Վահան Նաւասարդեանի խնդրանքով, … Continue reading Դա էլ բա՞ն է, ձեզ դիմելու տեղ ինձ է դիմում։
     Եթէ պատասխաններս ձեզ չեն բաւարարում գրեցէք։
     Ջերմ բարեւներով եւ սիրով

Կ. ԶԱՐԵԱՆ

 

Զ.

2 Դեկտ[եմբեր] 1960
1487 Olympus Ave.
Berkeley 8, Calif[ornia]

     Սիրելի Պր. Փոլատեան,
     Ձեր, կամ աւելի շուտ «մեր» զրոյցը անակնկալ եղաւ ինձ համար այսքան տարիներ յետոյ. չէի կարծում որ երբէք հրատարակէիք։^[34]Տե՛ս  Կարօ Փոլատեան, «Զրոյց Կոստան Զարեանի հետ», «Յուսաբեր», 15, 17, 18, 19 եւ 20 Հոկտեմբեր 1960։ Խորապէս շնորհակալ եմ։
     Առ այժմ այստեղ եմ, Կալիֆորնիայի այս շատ գեղեցիկ վայրում, բայց միայն գեղեցիկ, առանց հոգեկան որեւէ բովանդակութեան։ Քանի անգամներ ճիգ արի՝ ստիպւած՝ ամերիկանալու, բայց ի զուր։ Պարապի հետ կարելի՞ է ամուսնանալ։ Եւրոպացի եմ, եւ յաճախ կարօտով մտածում եմ Կասիի եւ էքսի մասին, որտեղ միասին ձեզ հետ այնքան լաւ օրեր անցրինք։^[35]Զրոյցի նախաբանին մէջ, Փոլատեան պարզած է, որ «մեր այս զրոյցը “պտուղն” է այդ գիշերներէն մէկուն։ Միջերկրականի … Continue reading Կինս նոյնն է զգում։ Միշտ յուզումով պատմում է ձեր տենիսի լտւօյ^[36]Այսինքն՝ «թենիս խաղալը» (անգլ. tennis)։խաղալը, պատահական զգեստներով։
     Ո՞վ է իմանում, կարելի է եկող տարի նորէն տեսնւենք։
     Սեղմում եմ ձեր ձեռքը եւ կինս միանում է ինձ իր ջերմագին բարեւներով։ Գրեցէք։

Ձեր
Կ. ԶԱՐԵԱՆ

 

Է.

 

Մայիս 10[,] 1961
Բարսելոնա

 

     Սիրելի Պր. Փոլատեան,
     Կալիֆորնիայից մեկնեցինք ապրանքատար նաւով, Cesare d’Amico, որը մի երկու-երեք օրից պիտի կանգ առնի Մարսիլիա[յ]ում եւ պիտի մնայ միայն մի օր^[37]Զարեան մեկնած էր Գալիֆորնիայէն դէպի Իտալիա, ուր պիտի միանար դստեր՝ քանդակագործուհի Նուարդ Զարեանին, միասին … Continue reading։
     Մտածում եմ, որ լաւ կ[ը] լինէր եթէ տեսնւէինք ձեզ եւ Պր. Աղա[յ]եանի հետ։
     Նաւի ժամանման օրը եւ վայրը ձեզ կարող են հաղորդել։- Cie. Charles du Borgne, 102 Boulevard des Dames. Telep[hone]: Co. 81-74
     Ջերմ բարեւներով իմ եւ կնոջս կողմից

                                                                                                            Կ. ԶԱՐԵԱՆ

ԾԶ. ՏԱՐԻ, 2017 ԹԻՒ 2