Գրիգոր Մոմճեան ամբողջական արուեստագէտ մըն է։ Պէյրութէն մինչեւ Հոլանտա, ուր կ’ապրի ու կը ստեղծագործէ 45 տարիէ, անցնելով Երուսաղէմէն, Ֆիրենցէէն ու Փարիզէն, ան հետամուտ եղած է ներսէն եկող զգացումի մը դրսեւորումին, մասնաւորաբար ապաւինելով գոյնի ու գիծի հանդէպ վաղ տարիքէն յայտնուած հետաքրքրութեան ու ձիրքին, բայց ոչ միայն։ Փայլուն աշակերտ, Պուրճ Համուտի Մեսրոպեան վարժարանը աւարտելէ ետք ուսման ծարաւը զինք կը նետէ Սուրբ Քաղաքի Ժառանգաւորաց վարժարանը, ուր կը մնայ 1961-1964 տա րիներուն։ Բախտ մըն է այս մէկը, որ վանքի խնկաբոյր ու խորհուրդներով լի մթնոլորտին մէջ պիտի կազմաւորէ զգայուն պատանիին ոգին, խորունկ ազդեցութիւն գործելով անոր հոգեկան աշխարհին զարգացման վրայ։ 1964ին կրկին Պէյրութ է ու պաքալորիան ամբողջացնելու համար կը յաճախէ Յովակիմեան-Մանուկեան վարժարանը, որմէ ետք հազուագիւտ հայ ուսանողներէն կ’ըլլայ ան՝ ընդունուելու Լիբանանեան համալսարանի Գեղարուեստից հիմնարկը, որուն հնգամեայ ծրագիրը կ’աւարտէ առաջնութեամբ ու լիբանանեան պետութեան կողմէ շնորհուած մրցանակ-կրթաթոշակով կը մեկնի Ֆիրենցէ, ուր տարի մը իտալական միջնադարու արուեստը ուսումնասիրելէ ետք՝ կ’անցնի Փարիզ ու կը հետեւի տեղւոյն Գեղարուեստից, ինչպէս նաեւ Կիրառական արուեստներու բարձրագոյն վարժարաններու դասընթացքներուն։ 1975ի գարնան երբ կը պատրաստուի վերադառնալ Պէյրութ պետական պայմանագրին համեմատ դասախօս դառնալու հեռանկարով՝ օդակայանը կը փակուի։ Ծայր տուած է արդէն Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը, որուն հետեւանքով պիտի սկսի հայկական Պէյրութի լաւագոյն տարրերուն աշխարհով մէկ սփռումը, Սփիւռքի համաշխարհայնացումը։ Մոմճեան քանի մը տարի կ’աշխատի որպէս ներքին յարդարանքի ճարտարապետ, յղանալով ու գեղազարդելով փարիզեան շարք մը խանութներ։ «Շաբաթը չորս օր կ’աշխատէի»՝ կ’ըսէ ան, «ապրուստս վաստկելու համար, իսկ
Երեք օր գիշեր-ցերեկ կը գծէի։ Պայմանս այդ եղած էր աշխատանքի լծուելէս առաջ։ Ապա սիրահարուեցայ», կը շարունակէ ան՝ «ու հոլանտուհի տիկնոջս հետ ամուսնանալէ ետք, 1979ին որոշեցինք հաստատուիլ Հոլանտա», ուր կ’ապրի ու կը ստեղծագործէ ան մինչեւ օրս։ «Նախատեսուած չէր», կը շարունակէ ան։ «Կ’ուզէինք յարմար տեղ մը հաստատուիլ ուր կարենայինք ապրիլ։ Երբ կնոջս ծննդավայրը այցի եկանք առաջին անգամ, անմիջապէս ըսի իրեն՝ փնտռածս ա՛ս է։ Սիրահարուեցայ հորիզոնին։ Բնութիւնը գինովցուց զիս։ Նաեւ հոս է որ քաջութիւնը ունեցայ ամբողջովին նետուելու արուեստի ասպարէզ»։
Յաջողութիւնը կամաց կամաց կը սկսի ժպտիլ անոր, «թէեւ յաճախ պատահած էր» կ’ըսէ ան, «պզտիկ տարիքէս՝ Պէյրութէն, որ ուսուցիչներս գործերս հաւնէին, քաջալերէին ու գնէին, սակայն խիզախութիւն պէտք էր հաւաքէի ամբողջովին անոր մէջ նետուելու համար»։ Այսպէս՝ անոր գործերը ցուցադրուած են բազմաթիւ քաղաքներու մէջ ու անկէ կարեւոր հաւաքածոներ ունին այսօր Օքսֆորտի համալսարանի Պոտլէյեան գրադարանը, Պոլոնիայի, Լաքէնհալի, ինչպէս նաեւ միջազգային զանազան թանգարաններ։ Մասնաւորաբար հպարտ է ան Լաքէնհալի (Հոլանտա) կողմէ ձեռք ձգուած ու մեր ժողովուրդի սեւագոյն էջին,— որ նաեւ բոլորիս մօտ ընտանեկան սեւ էջ մըն է,— նուիրուած իր գործով, նաեւ հայերէնի ներկայութեամբ իբրեւ լեզու եւ գիր՝ պաստառներուն իսկ վրան։
Մոմճեան բազմատաղանդ արուեստագէտ մըն է։ «Պզտիկ տարիքէս բանաստեղծական տողեր կը գրէի», կ’ըսէ ան։ Այդ ներշնչումին աղբիւրը չէ կորսնցուցած ան երբեք։ Անոր ջուրերը կը հոսին հոգեկան խորունկ ու տիեզերական հաւատքի մը ակունքներէն, կեանքի հանդէպ միստիքական սիրոյ ու լաւատեսութեան պայծառ լոյսով յագեցած։ Տողերն ու բառերը՝ յաճախ հայերէնով, բայց ոչ միայն, կու գան ամբողջացնելու պաստառները, ընդելուզուելով անոնց պարունակութեան հետ։ «Գրի կ’առնեմ այն լեզուով որ կը յայտնուին անոնք մտքիս հորիզոնին»՝ կ’ըսէ ան։ Ասոնք քերթողական արուեստէ մը աւելի ներշնչեալ տողի յայտնութեան մը երանգները ունին ստեղծագործական կամարի լայն աղեղի մը մէջ։ «Ինչ որ գոյնն ու ձեւը չեն ամբողջացներ, գիրը կու գայ զանոնք պարուրելու՝ եւ կամ հակառակը»։ Խօսքը թաքուն ներշնչումին մասին է, մեր հոգիները մեր շրջապատին, տիեզերքին կապող գաղտնի կապերը յայտնաբերել փորձող։ «Ո՞վ ենք, ուրկէ՞ կու գանք եւ ո՞ւր կ’երթանք»։
Մոմճեան վարակիչ խանդավառութեամբ կը խօսի այս նիւթերուն մասին, մանաւանդ երբ կը յիշէ գոյնի, ձեւի ու թիւերու իրար հետ տիեզերական կապակցութեան մասին ու այդ ամէնը իրար հիւսող արուեստի մը հետապնդումին։ «Ատոր համար ալ խուսափած եմ մէկ ոճի մէջ ես զիս բանտարկելէ», կ’ըսէ ան ։ Արդարեւ կրաֆիքականէն մինչեւ իւղաներկ, գոյներու շերտային մակերեսներէն մինչեւ պղտոր լուսանկարչային թէքնիք մը, ինչպէս նաեւ վիտէօ, դաշտը բաց եղած է արուեստագէտին առջեւ։ «Գործը ինք կը ներկայանայ», կ’ըսէ ան, «եւ ինք զինք կը պարտադրէ իր ուզած ձեւով»։ Արուեստագէտին կը մնայ տրամադրուիլ անոր։ Ընկալողին ալ՝ անցնիլ առաջին տպաւորութենէն անդին, պեղելու համար արուեստագէտին աշխարհն ու անոր բովէն անցնող հարցումներն ու հարցադրումները։ Որովհետեւ Մոմճեանի արուեստը ինքնաբաւ ոլորտի մը մէջ կը շրջագայի, որուն հիմնական մղիչը կը կազմէ արուեստագէտին անսպառ փնտռտուքը։ Իբրեւ այդ է նաեւ որ Մոմճեան ամբողջական արուեստագէտ մըն է։
