Նախ զգաց շամփուի՝ անիսոն յիշեցնող միջինարեւելեան բոյր մը, եւ ապա անդրադարձաւ, աչքերը բանալով, որ պատուհանէն թափանցող լոյսը կը տարբերէր անձնակազմի գործածած պանդոկին սենեակի լոյսէն։ Առաւօտեան արեւը կը կաթկթէր բարակ գիծով առաստաղէն դէպի գետին, ուր վարագոյրները, հակառակ իրենց փարթամութեան, չէին հասներ ծածկելու կարպետը։ Աչքերը թարթեց, ո՛չ թէ... Կարդալ աւելին
Ծանօթ ընտանիք մըն ենք։ Ընտանիք ըսելով մեծ մայրս նկատի ունիմ ու համեստ անձս։ Երկուքով կը բնակինք գլխաւոր պողոտայէն խիտ պուրակով մը բաժնուած եւ հողին ամրօրէն խրուած հաստորմ տունին մէջ։
Մեծ մայրս բարձրահասակ ոսկրուտ կին մըն է՝ լաչակին տակէն ճակտին վրայ գահավիժող հինայուած առատ մազերով։ Իր ձայնն իշխող է ու երբեմն չոր, սակայն շատ անգամ փաղաքուշ... Կարդալ աւելին
Մեծ մայրս բարձրահասակ ոսկրուտ կին մըն է՝ լաչակին տակէն ճակտին վրայ գահավիժող հինայուած առատ մազերով։ Իր ձայնն իշխող է ու երբեմն չոր, սակայն շատ անգամ փաղաքուշ... Կարդալ աւելին
Պապի
նամակը
Սեւին
Մեքենան՝ լճի ափին։ ճայթող լոյսը։ Կռիւը կողպէքի դէմ։ Ձեռքերդ ի զուր մի տաքացրու։ Դու ժամանակ չունես։ Բաց դուռը։ Փետրուարի ցրտին արիւնը ջրիկ չի մնում։ Խրուի ձեան մէջ։ Մտի տուն։ Կանգնի։ Հանի վերարկուդ։ Գլխարկդ։ Անցի խոհանոց, բաց ձախից երրորդ դարակը։ Լցրած... Կարդալ աւելին
նամակը
Սեւին
Մեքենան՝ լճի ափին։ ճայթող լոյսը։ Կռիւը կողպէքի դէմ։ Ձեռքերդ ի զուր մի տաքացրու։ Դու ժամանակ չունես։ Բաց դուռը։ Փետրուարի ցրտին արիւնը ջրիկ չի մնում։ Խրուի ձեան մէջ։ Մտի տուն։ Կանգնի։ Հանի վերարկուդ։ Գլխարկդ։ Անցի խոհանոց, բաց ձախից երրորդ դարակը։ Լցրած... Կարդալ աւելին
Ընկերներուս, որոնց ձայնն ու թախիծը իմ հետ է միշտ։
Լրագրութեան եւ բանաստեղծութեան միջեւ
Լրագրութեան մէջ գիծ մը կը կայ, որ կը տանի բառի անմահութեան։ Մենք լրագրողներս յաճախ բառերը հաշուելով կը գրենք, նիւթը պատկերացնելով, կէտերը նշելով ու մեր մտքին Կարդալ աւելին
Լրագրութեան եւ բանաստեղծութեան միջեւ
Լրագրութեան մէջ գիծ մը կը կայ, որ կը տանի բառի անմահութեան։ Մենք լրագրողներս յաճախ բառերը հաշուելով կը գրենք, նիւթը պատկերացնելով, կէտերը նշելով ու մեր մտքին Կարդալ աւելին
Ինչպէս ակնարկուեց, իմ պապ Ժորեսը որդուն իր հօր պատուին դրել էր Սամուէլ, չնայած որ իր եղբայրն արդէն ունէր Սամուէլ անունով տղայ։
«Թող սիրտը կրկնակի փառաւորուի»,— ասել է պապս։
Մէկ տարի չանցած՝ պապս ու տատս էլի զաւակ են ունեցել այս անգամ՝ աղջիկ, չնայած, աւելորդ է ասելը... Կարդալ աւելին
«Թող սիրտը կրկնակի փառաւորուի»,— ասել է պապս։
Մէկ տարի չանցած՝ պապս ու տատս էլի զաւակ են ունեցել այս անգամ՝ աղջիկ, չնայած, աւելորդ է ասելը... Կարդալ աւելին
Ե.
Տուրեանի հետեւելով, նախարարները իրենց դաւադրութեան աշխատանքը կը մշակէին խիստ գաղտնի պայմաններու մէջ։ Դաւաճանութեան հետքերը ծածկելու համար, Տուրեան սկսած էր նոյնիսկ կեղծ ժողովներ գումարել «էշ նահատակներով»:
Տուրեան հետեւեալ ձեւով կը գործէր. իր... Կարդալ աւելին
Տուրեանի հետեւելով, նախարարները իրենց դաւադրութեան աշխատանքը կը մշակէին խիստ գաղտնի պայմաններու մէջ։ Դաւաճանութեան հետքերը ծածկելու համար, Տուրեան սկսած էր նոյնիսկ կեղծ ժողովներ գումարել «էշ նահատակներով»:
Տուրեան հետեւեալ ձեւով կը գործէր. իր... Կարդալ աւելին
Անթալիա
2011 թուականի առաջին կիսուն, Հայաստանէն Թուրքիա այցելած 25,295 զբօսաշրջիկներէն մէկն ալ ինք եղաւ: Դժբախտաբար, 2010ին պիզնեսը թոյլ չէր տուած, որ բարեկամներու եւ թուրիստական գրասենեակներու կողմէ գովաբանուող արձակուրդներու փաթեթը ձեռք ձգէր իր 23,423 հայրենակիցներուն նման: Սակայն յաջորդ... Կարդալ աւելին
2011 թուականի առաջին կիսուն, Հայաստանէն Թուրքիա այցելած 25,295 զբօսաշրջիկներէն մէկն ալ ինք եղաւ: Դժբախտաբար, 2010ին պիզնեսը թոյլ չէր տուած, որ բարեկամներու եւ թուրիստական գրասենեակներու կողմէ գովաբանուող արձակուրդներու փաթեթը ձեռք ձգէր իր 23,423 հայրենակիցներուն նման: Սակայն յաջորդ... Կարդալ աւելին
Ընդարձակ ննջասենեակին մէջ Յակոբ անկողնին մէջ երկնցած եւ գլուխը բարձին, աչքերը ծուլօրէն կը պտտցնէր արեւի ճառագայթներուն վրայ որ փետրուարի վերջին օրերուն անակնկալ եւ կանխահաս գարունի մը շնորհը կ՚ընէր: Ապաքինման երկար օրեր կ՚անցընէր այսպէս, ծանր հիւանդութենէ մը ետքը զոր, ցրտառութիւն մը միացած հոգեկան մեծ տագնապներու, պատճառած էին իրեն: Իր տենդերէ եւ ջղային Կարդալ աւելին
Ինչպէ՞ս գտնել կորսուող Պէյրութի հետքերը, երբ ինչ որ ծանօթ ու հարազատ է քեզի՝ մտքիդ մէջ ներկայ է միշտ, զայն բաղդատել այլ ժամանակներու հետ, երբ քաղաքը քու դիմացդ կը քանդուէր ու կը կառուցուէր, աւելի ուշ, երբ կ՚այցելէիր այնտեղ, կը փորձէիր հասկնալ՝ թէ ի՞նչ կորսուած էր, թէ ինչ էր փոխուեր, մանաւանդ որ շատ մը վայրեր սերտօրէն առնչուած էին կեանքիդ առաջին տասնամեակներուն... Կարդալ աւելին
Կ’ըսէ՝ մտքերս կը ցաւին։
Կ’ըսեմ՝ մտքերը ի՞նչպէս կրնան ցաւիլ։
Կ’ըսէ՝ անանկ զգացում մըն է, կը մտածես ու միայն ցաւ կը զգաս, կարծես ներսէն կը մխաս, եւ աշխարհը գլխուդ հիմա կը փլչի եւ ամէն բան անիմաստ է․․․։
Երբեմն չեմ գիտեր՝ հոգեբո՞յժ կանչեմ, թէ՞ նուազ տպաւորապաշտ ընկերուհի մը գտնեմ։ Յետոյ կ’անդրադառնամ որ հոգեբոյժ մը... Կարդալ աւելին
Կ’ըսեմ՝ մտքերը ի՞նչպէս կրնան ցաւիլ։
Կ’ըսէ՝ անանկ զգացում մըն է, կը մտածես ու միայն ցաւ կը զգաս, կարծես ներսէն կը մխաս, եւ աշխարհը գլխուդ հիմա կը փլչի եւ ամէն բան անիմաստ է․․․։
Երբեմն չեմ գիտեր՝ հոգեբո՞յժ կանչեմ, թէ՞ նուազ տպաւորապաշտ ընկերուհի մը գտնեմ։ Յետոյ կ’անդրադառնամ որ հոգեբոյժ մը... Կարդալ աւելին
Որբունիի այս անտիպ էջերը, որոնք գրուած են անոր կեանքի վերջին տարիներուն, կը հանդիսանան Հալածուածները վիպաշարքի ութերորդ հատորի միակ գրուած էջերը։ Անոնք մեզի տրամադրուեցան Գրիգոր Պըլտեանի կողմէ։ Շարքին առաջին հատորը՝ Փորձը, լոյս տեսած էր Փարիզ, 1929-ին, որմէ ետք Որբունի շատ երկար սպասած է, աւելի քան չորս տասնամեակ, մինչեւ... Կարդալ աւելին
Գերի իր մեղքին ու հաւատին, լուռ է։ Լուռ է մասամբ, որովհետեւ այն ատեն պատահարը կը լսուէր, բայց տակաւին լեզու չէր ելած։ Չէր իսկ գիտեր, թէ լեզու իսկ ել լեր որո՞ւն ո՞ր բարբառով խօսք պիտի առներ, հակառակ անոր որ բանակցութեան մէջ էր դիպուածին դէմը եղողին հետ։ Դիպուածը դէպքի վերածողին հետ։ Եթէ նայիս, ամէն խօսակցութիւն իրականին հետ ձախող բանակցութիւն մըն է։ Կարդալ աւելին
Ոչի՛նչ կայ պատմելիք։
Շեղ ու սեպ սարաւանդ մը բոյսերու, վայրի տունկերու, գաճաճ ծառերու, որ հետզհետէ լեռը կը նուաճեն մինչեւ կատար եւ հեռակէտը առկայծ իմաստին։ Մշուշի ծուէն՝ որ կը փայլատակէ անտես ճառագայթէ մը բռնկած. իսկ ես կը գտնուիմ ստուերին մէջ, անոր տակ , փորուածքի մը փարած։ Կը փորեմ հողը փոփոխուող արագութեամբ ամպերու։ Կարդալ աւելին
Շեղ ու սեպ սարաւանդ մը բոյսերու, վայրի տունկերու, գաճաճ ծառերու, որ հետզհետէ լեռը կը նուաճեն մինչեւ կատար եւ հեռակէտը առկայծ իմաստին։ Մշուշի ծուէն՝ որ կը փայլատակէ անտես ճառագայթէ մը բռնկած. իսկ ես կը գտնուիմ ստուերին մէջ, անոր տակ , փորուածքի մը փարած։ Կը փորեմ հողը փոփոխուող արագութեամբ ամպերու։ Կարդալ աւելին
Չեմ գիտեր։
Կեանքը շատ գեղեցիկ է, շատ քաղցր է։
Կարծես նոր ծնած երեխայ մը ըլլար։
Ապշած իրեն կը դիտեմ, կը զմայլիմ։
Դէմքը կը տեսնեմ յստակ։
Իւրաքանչիւր շունչ որ դէպի ներսս կը քաշեմ։ Այնքան մաքուր, այնքան անկեղծ։
Հիւանդութիւն չկայ, հետք չկայ այդպիսի բանի մը։ Միայն բուժող ծնունդ մը։ Կարդալ աւելին
Կեանքը շատ գեղեցիկ է, շատ քաղցր է։
Կարծես նոր ծնած երեխայ մը ըլլար։
Ապշած իրեն կը դիտեմ, կը զմայլիմ։
Դէմքը կը տեսնեմ յստակ։
Իւրաքանչիւր շունչ որ դէպի ներսս կը քաշեմ։ Այնքան մաքուր, այնքան անկեղծ։
Հիւանդութիւն չկայ, հետք չկայ այդպիսի բանի մը։ Միայն բուժող ծնունդ մը։ Կարդալ աւելին
Աշնան անձրեւոտ օր մը հայրս ինծի նայեցաւ մտահոգ ու ըսաւ.
– Մոռցանք քեզ դպրոց դնել։
Սիրտս փլաւ։ Զիս տեղ մը պիտի դնեն։ Կարծես առարկայ մը ըլլայի։
– Ամբո՞ղջ օրուան համար,- հարցուցի առանց դժգոհութիւնս յայտնի ընելու։
– Մինչեւ կէսօր։
Հետեւեալ առտու հայրս տարաւ զիս Կարդալ աւելին
– Մոռցանք քեզ դպրոց դնել։
Սիրտս փլաւ։ Զիս տեղ մը պիտի դնեն։ Կարծես առարկայ մը ըլլայի։
– Ամբո՞ղջ օրուան համար,- հարցուցի առանց դժգոհութիւնս յայտնի ընելու։
– Մինչեւ կէսօր։
Հետեւեալ առտու հայրս տարաւ զիս Կարդալ աւելին
1972, Օգոստոս 14, կէսօրէ ետք ժամը չորսը քառորդ անց։
***
Չորս մեթրով երեք մեթր է ճաշասենեակը։ Էրիկ կնիկ նստեր են դէմ դիմաց ու քառակուսի գիծերով գոց կարմիր մոմլաթ կայ քառակուսի սեղանին վրայ։ Պատերը մերկ են, անօթի ծարաւ ու անարձագանգ՝ ուր ամէն ինչ կը հատնի. Բաց է պատուհանը ու դիմացի տասյարկանի շէնքի Կարդալ աւելին
***
Չորս մեթրով երեք մեթր է ճաշասենեակը։ Էրիկ կնիկ նստեր են դէմ դիմաց ու քառակուսի գիծերով գոց կարմիր մոմլաթ կայ քառակուսի սեղանին վրայ։ Պատերը մերկ են, անօթի ծարաւ ու անարձագանգ՝ ուր ամէն ինչ կը հատնի. Բաց է պատուհանը ու դիմացի տասյարկանի շէնքի Կարդալ աւելին
Դրացիները քահանայ մը բերին, դագաղ մը վարձեցին եւ Մարիամիկը տարին թաղեցին ամուսինին քով, որուն ոսկորները դեռ չէին չորցեր։
Պառաւը ամբողջ ընթացքին գետինը նստած մնաց, «Աստուած հոգին լուսաւորէ»ներն ու «հողը թեթեւ գայ»երը չլսեց կարծես։
Երբ դրացիները քաշուեցան, պաղ մը ինկաւ սենեակին մէջ, պատուհանին կոտրած ապակիէն ներս նայող հովը ծաղրանք թուեցաւ... Կարդալ աւելին
Պառաւը ամբողջ ընթացքին գետինը նստած մնաց, «Աստուած հոգին լուսաւորէ»ներն ու «հողը թեթեւ գայ»երը չլսեց կարծես։
Երբ դրացիները քաշուեցան, պաղ մը ինկաւ սենեակին մէջ, պատուհանին կոտրած ապակիէն ներս նայող հովը ծաղրանք թուեցաւ... Կարդալ աւելին
Պիտի գրես, պիտի գրես, եւ անպայման խելացի բան մը դուրս պիտի բերես։
Անկարելի է որ այդքան գիրքեր կարդալէն ետք, այդքան դասախօսութիւններ լսելէն ետք, այնչափ տեղեկութիւն կլլելէն ետք ըսելիք խելացի բան մը չունենաս։
Միտքը՝ կղզի մը անիրականութեան ծովու մէջ. յոյս մը, որ բան մը կայ իրմէ դուրս. վստահութիւն մը, որ երբ քար կը տեսնուի, քար կայ։ Կարդալ աւելին
Անկարելի է որ այդքան գիրքեր կարդալէն ետք, այդքան դասախօսութիւններ լսելէն ետք, այնչափ տեղեկութիւն կլլելէն ետք ըսելիք խելացի բան մը չունենաս։
Միտքը՝ կղզի մը անիրականութեան ծովու մէջ. յոյս մը, որ բան մը կայ իրմէ դուրս. վստահութիւն մը, որ երբ քար կը տեսնուի, քար կայ։ Կարդալ աւելին
– Բոլորովին անընդունելի՛ է։ Ա՛նընդունելի։
– Գիտեմ։
– Ահռելի բան է, եւ ո՛չ ոք կ՚անդրադառնայ ատոր։
Ատոմ եւ իր ընկերը նստած են դէմ դիմաց, զգալիօրէն վրդոված։ Պատուհանէն դուրս արեւը մերթ կը յայտնուի ամպերուն ետին, վայրկեանի մը համար գաղջ ջերմութիւն կը սրսկէ սենեակէն ներս եւ ապա կրկին կը կորսուի։
Ատոմին կինը, որ քիչ մը անդին... Կարդալ աւելին
– Գիտեմ։
– Ահռելի բան է, եւ ո՛չ ոք կ՚անդրադառնայ ատոր։
Ատոմ եւ իր ընկերը նստած են դէմ դիմաց, զգալիօրէն վրդոված։ Պատուհանէն դուրս արեւը մերթ կը յայտնուի ամպերուն ետին, վայրկեանի մը համար գաղջ ջերմութիւն կը սրսկէ սենեակէն ներս եւ ապա կրկին կը կորսուի։
Ատոմին կինը, որ քիչ մը անդին... Կարդալ աւելին
Որոշում եւ իրագործում Երկիր մոլորակին վրայ ապրելու՝ 10 Մարտ, 1948։
Իր մօր եւ հօր հետ, 1949, Շթորա, Լիբանան
Երկիր՝ Լիբանան
Քաղաք՝ Պէյրութ
Հասցէ՝ Քանթարի փողոց, առաջին շէնքին առաջին յարկը, ուր Նշան Փալանճեան Ճեմարանը հիմնուած էր ատենին։
Արաբ տանտիրուհին կը պատմէր թէ Նիկոլ... Կարդալ աւելին
Իր մօր եւ հօր հետ, 1949, Շթորա, Լիբանան
Երկիր՝ Լիբանան
Քաղաք՝ Պէյրութ
Հասցէ՝ Քանթարի փողոց, առաջին շէնքին առաջին յարկը, ուր Նշան Փալանճեան Ճեմարանը հիմնուած էր ատենին։
Արաբ տանտիրուհին կը պատմէր թէ Նիկոլ... Կարդալ աւելին
Ուրիշ ճար չկայ, ողջ մնալու համար պէտք է յաջողիլ անդնդախոր ձորերուն գլխուն բարակիկ զառիվերներէն՝ հարիւր անգամ Մարիամ Աստուածածինի միջնորդութիւնը խնդրելով քշել։ Եւ եթէ Սուրբ Կոյս Մարիամը գթայ քեզի, քառասուն վայրկեան ետք կը հասնիս փոքրիկ գիւղ մը որ ունի գեղեցկագոյն բնութեան բոլո՜ր տեսարանները եւ երկար անուն մը՝ Մազրաա... Կարդալ աւելին