Անցնող քանի մը տարիներուն լուսանկարչական երկու հատոր լոյս տեսան Պուրճ Համուտի ու պուրճ համուտցիներու մասին։ Առաջինը՝ վերը նշուած Արա Մածունեանի հատորն է (անգլերէն ու գունաւոր)։ Միւսը Արիան Աթէշեան-Տըլաքամբանյի՝ Ariane Delacampagne: Portraits of Survival – The Armenians of Bourj Hammoud, Somogy Editions, Paris 2014 հատորն է (անգլերէն – ֆրանսերէն, սեւ-ճերմակ)։ Նոյն նիւթով երկու... Կարդալ աւելին
մեղրից ես դու ծնուել,
ինձ մեղրից հարցրու
հին հնդկական բանաստեղծութիւն
Մեղուապահը պապս է,
իսկ ես մօրս մասին եմ ուզում խօսել,
որ ժիր մեղու է,
եւ տունը մայրիկի բուրում է տարատեսակ Կարդալ աւելին
ինձ մեղրից հարցրու
հին հնդկական բանաստեղծութիւն
Մեղուապահը պապս է,
իսկ ես մօրս մասին եմ ուզում խօսել,
որ ժիր մեղու է,
եւ տունը մայրիկի բուրում է տարատեսակ Կարդալ աւելին
Գրիգոր Պըլտեանի «Գիշերադարձ» շարքի հատորներու երկայնքին կ՚երեւին Լիբանանի ու յատկապէս Պէյրութի 50-ականներու եւ 60-ականներու փողոցները իրենց «լուսանկարչական» մանրամասնութիւններով։ Հետեւեալ տողերը առնուած են «երկուք» հատորէն լոյս տեսած Կլէնտէյլ, Ապրիլ հրատարակչատան մօտ, 2006-ին։ Կարդալ աւելին
Կոմիտաս Վարդապետը դարձած է խորհրդանիշը հայ մշակոյթի եղեռնեան նահատակութեան: Ան մնաց կենդանի մարտիրոս մը Հայոց ցեղասպանութեան ու հիւանդագին վկան դարձաւ նաեւ ազգի մը մշակութային սպանդին:
Եղեռնեան գեհէնէն յետս կոչուած, Կոմիտաս Պոլիս կը հասնի 15 Մայիս 1915-ին: Բայց արդէն իսկ հոգեբարոյապէս խեղուած ու մտովի խաթարուած, ան զինադադարէն ետք, 1919-ի սկիզբը Կարդալ աւելին
Եղեռնեան գեհէնէն յետս կոչուած, Կոմիտաս Պոլիս կը հասնի 15 Մայիս 1915-ին: Բայց արդէն իսկ հոգեբարոյապէս խեղուած ու մտովի խաթարուած, ան զինադադարէն ետք, 1919-ի սկիզբը Կարդալ աւելին
Էլիզապէթին եւ Զարեհ որբունիին հետ, Փարիզ, 1971-1972
Լուսանկարին հրաշքը անգամ մը եւս, որ կարելի կը վերադարձնէ բոլորովին մոռցուած պահ մը, կարծես ուրիշ մէկը քեզ յիշէր աւելի ճշգրիտ կերպով բան դուն, եւ այդ պահուն ո՞վ, ի՞նչ էիր, չէիր տեսած անգամ Էլիզապէթին splendeur-ը, Որբունիին ակներեւ ցանկութիւնը քննելու նկարողը, ապա տրուելու գործիքին։ Առաջին անգամ իր Վեցերորդ թաղամասի աշտարակային եօթներորդ յարկի տան մէջ եղեր էինք Յարութիւն Քիւրքճեանն ու ես, Սորպոնի մեր... Կարդալ աւելին
Լուսանկարին հրաշքը անգամ մը եւս, որ կարելի կը վերադարձնէ բոլորովին մոռցուած պահ մը, կարծես ուրիշ մէկը քեզ յիշէր աւելի ճշգրիտ կերպով բան դուն, եւ այդ պահուն ո՞վ, ի՞նչ էիր, չէիր տեսած անգամ Էլիզապէթին splendeur-ը, Որբունիին ակներեւ ցանկութիւնը քննելու նկարողը, ապա տրուելու գործիքին։ Առաջին անգամ իր Վեցերորդ թաղամասի աշտարակային եօթներորդ յարկի տան մէջ եղեր էինք Յարութիւն Քիւրքճեանն ու ես, Սորպոնի մեր... Կարդալ աւելին
Մեր գիւղը՝ Մազրաա Քֆէրզըպյեն նշանաւոր էր իր մաքրամաքուր օդով։ Պէյրութի բժիշկները իրենց սրտի հիւանդներուն կը յանձնարարէին այս գիւղը անցընել ամառնային օդափոխութեան ամիսները։ Սիմոնեան գէթ ժամանակաւոր դարմանում կը նկատէր Մազրաա այցելել երբեմն Կիրակի օրերը, միշտ շքախումբով մը։
Գիւղի մեր տունը ամուր քարաշէն փոքրիկ տուն մըն էր, եւ անսահման պարտէզ մը... Կարդալ աւելին
Գիւղի մեր տունը ամուր քարաշէն փոքրիկ տուն մըն էր, եւ անսահման պարտէզ մը... Կարդալ աւելին
Յետագայ էջերով հրատարակութեան կու տանք հայ մեծանուն վիպասան, թարգմանիչ եւ հասարակական-մշակութային գործիչ Զապէլ Եսայեանի անտիպ նամակները, յղուած՝ գրող, հրապարակագիր, պատմաբան եւ կրթական-մշակութային գործիչ Արամ Անտոնեանին։ Կարդալ աւելին
...Այս այն ժամն է, երբ ես նստած կ՚ըլլամ ու կը տխրիմ։ Մինչ հօրեղբայրս դէմը կ՚առնէ իր աղուէսը ու կը խօսի։ Ինծի՛ նայէ, պիտի ըսէ. ես քու գիտսած հայերէդ չեմ։ Պիտի զարնէ փաղաքշանքով աղուէսին դունչին ու քահ-քահը պայթեցնէ։ Մինչդեռ աղուէսը չ՚աւրեր ինքզինք։ Կը նայի աջ ու կը լռէ՝ միշտ քիթին տակ պահելով իր անուղղայ քմծիծաղը։ Վերջ տուր, հօրեղբա՛յր, կ'ըսեմ, հիմա սիրտս տեղը չէ. գիտե՞ս որքան... Կարդալ աւելին
9 ՅՈՒՆՈՒԱՐ 1945
Ծնունդ, Հայաշէն։ Հայրը Յակոբ,Կիւրինէն. մայրը՝ Հռիփսիմէ, Ագ-Շեհիրէն։
1948-1956
Ազգային Թորգոմեան վարժարան, մինչեւ չորրորդ կարգ։
1957-1964
Ն.Փ. Ճեմարան, մինչեւ պաքալորիայի Ա մաս։ «Կոյր Առաքելը» Առաջին շարադրութիւն մը «Կանթեղ»ի մէջ, 1961։ «Ջահակիր», ոտանաւորներ ու արձակներ, «Աքսոր»... Կարդալ աւելին
Ծնունդ, Հայաշէն։ Հայրը Յակոբ,Կիւրինէն. մայրը՝ Հռիփսիմէ, Ագ-Շեհիրէն։
1948-1956
Ազգային Թորգոմեան վարժարան, մինչեւ չորրորդ կարգ։
1957-1964
Ն.Փ. Ճեմարան, մինչեւ պաքալորիայի Ա մաս։ «Կոյր Առաքելը» Առաջին շարադրութիւն մը «Կանթեղ»ի մէջ, 1961։ «Ջահակիր», ոտանաւորներ ու արձակներ, «Աքսոր»... Կարդալ աւելին
Ծնած է 1932-ին, Պէյրութ, Լիբանան:
Ուսում
1949-1952, Պէյրութի Գեղարուեստի ակադեմիա
1952-1958, Փարիզի Ազգային բարձրագոյն արուեստներու դպրոց, ուրկէ վկայուած է
1952-1954, Հիւպէր Եանսեսի հետ մարմնաքանդակ
1954-1956, Մարսէյ Ժիմոնի հետ` դիմաքանդակ
1956-1958, Ալֆրետ Ժանիոյի հետ բարձրաքան- Կարդալ աւելին
Ուսում
1949-1952, Պէյրութի Գեղարուեստի ակադեմիա
1952-1958, Փարիզի Ազգային բարձրագոյն արուեստներու դպրոց, ուրկէ վկայուած է
1952-1954, Հիւպէր Եանսեսի հետ մարմնաքանդակ
1954-1956, Մարսէյ Ժիմոնի հետ` դիմաքանդակ
1956-1958, Ալֆրետ Ժանիոյի հետ բարձրաքան- Կարդալ աւելին
ՄՈՒՏՔ
Սան Ֆրանսիսքոյէն Սաքրամէնթօ ինքնաշարժով քանի մը ժամ ճամբայ է՝ 140 քիլոմեթր։ Տարիներ առաջ էր։ Նոր եկած էիր տակաւին ու լեցուն էիր պատմութեամբ։ Աւելի ճիշդ պատմութիւնը տակաւին կը հոսէր մարմնիդ մէջէն, կը կիսէր քեզ անցեալին ու ներկային միջեւ։ Գործով գացած էիք ընկերոջ մը հետ, մէկ օրուան երթալ-գալ մը... Կարդալ աւելին
Սան Ֆրանսիսքոյէն Սաքրամէնթօ ինքնաշարժով քանի մը ժամ ճամբայ է՝ 140 քիլոմեթր։ Տարիներ առաջ էր։ Նոր եկած էիր տակաւին ու լեցուն էիր պատմութեամբ։ Աւելի ճիշդ պատմութիւնը տակաւին կը հոսէր մարմնիդ մէջէն, կը կիսէր քեզ անցեալին ու ներկային միջեւ։ Գործով գացած էիք ընկերոջ մը հետ, մէկ օրուան երթալ-գալ մը... Կարդալ աւելին
Սոյն էջերով կու գանք «Բագին»ի ընթերցողներուն ներկայացնել երեք նոր հրատարակութիւններ, որոնք լոյս տեսած են նախորդ տարի՝ 2015-ին, Իսթանպուլի կամ, ինչպէս վարժ ենք ըսել, Պոլսոյ մէջ։ Այսպիսով, երեք հատորներուն որոշ մանրամասնութիւնները ներկայացնելէ... Կարդալ աւելին
Ռուբէնի արուեստանոցը կը գտնուի Փարիզի 15րդ թաղամասի գողտրիկ փողոցի մը մէկ անկիւնը, ծուարած քանի մը յարկանի հին շէնքի մը գետնայարկը։ Աշխատանքի վայր մը, որ տարիներու երկայնքին վերածուած է նաեւ կենսալից տարածքի մը։ Առօրեայէն սակայն կը խնդրուի մնալ դուրս ու չխանգարել հոն բոյն դրած արուեստը, որ առաջին բնակիչի օրէնքով՝ կը մնայ միակ գերիշխանը... Կարդալ աւելին
Ընկեր մը ունիմ որ շատ տարօրինակ է։ Ամէն մարդու որ հանդիպի նոր ես մը կը ներկայացնէ։ Չեմ ըսեր որ միշտ իր ուզածը այն է՝ կրնայ ըլլալ որ իսկապէս փոխուած ըլլայ եւ կարելի չըլլայ հին եսը ներկայացնել՝ այն որ եղած է բայց այլեւս չէ։ Սակայն շատ անգամ երբ մարդու մը հանդիպի կը ստուգէ որ ներկայացուցած եսը յարմարի անոր։ Երբ փիլիսոփայի հանդիպի, կարծես շատ հետաքրքրուած ըլլայ փիլիսոփայութեամբ. Կարդալ աւելին
Գուրգէն Մահարի (1903-1969), հայ գրականութեան երկրորդ Ապրիլ 24ի՝ 1936-1938ի ստալինեան մաքրագործումներու թերեւս ամենէն կարկառուն վերապրողը գրականութեան դաշտին մէջ, եղած է թէ՛ բեղուն արտադրող մը (այդ արտադրութեան մէկ կարեւոր մասը լոյս տեսած է յետմահու) եւ թէ՛ անդադրում նամակագիր մը։ Երեւանի «Անտարես» հրատարակչատունը... Կարդալ աւելին
USA PATRIOT
Ոեւէ հայրենասէր ամերիկացի ինքզինք երբեք այսքան նուաստացած չէր կրնար զգացած ըլլալ: Տակաւին երկու օր առաջ,Նիւ Եորք Թայմզ-ի 23 Յունուար 2009-ի թիւի առաջին էջին վրայ էր նկարը Սպիտակ Տուն հաստատուած, սեւամորթ, Պարաք Հիւսէյն իսլամական անունով, լիպերալ... Կարդալ աւելին
Ոեւէ հայրենասէր ամերիկացի ինքզինք երբեք այսքան նուաստացած չէր կրնար զգացած ըլլալ: Տակաւին երկու օր առաջ,Նիւ Եորք Թայմզ-ի 23 Յունուար 2009-ի թիւի առաջին էջին վրայ էր նկարը Սպիտակ Տուն հաստատուած, սեւամորթ, Պարաք Հիւսէյն իսլամական անունով, լիպերալ... Կարդալ աւելին
Ընդամէնը հայելի մըն եմ
ջարդուած հայելին զիս կրող պատկերներուն
քաղաքներու պատերուն փակցուցեր եմ
զիս կրող պատկերներուն անունները բաղաձայն
բազմաձայնումը
Ոսկորներուս խշրտուքը ծանրանալով
անլուծօրէն կը լծուի հողիս ամլութեան
Ամլութիւնը տարածուեր է լեզուիս եւ գանկիս մէջ
ոսկորներուս վրայէն պէտք է անցնէի Կարդալ աւելին
ջարդուած հայելին զիս կրող պատկերներուն
քաղաքներու պատերուն փակցուցեր եմ
զիս կրող պատկերներուն անունները բաղաձայն
բազմաձայնումը
Ոսկորներուս խշրտուքը ծանրանալով
անլուծօրէն կը լծուի հողիս ամլութեան
Ամլութիւնը տարածուեր է լեզուիս եւ գանկիս մէջ
ոսկորներուս վրայէն պէտք է անցնէի Կարդալ աւելին
Շատ դժուար է ըմբռնել թէ հայ ստրկութեան եւ ծառայութեան ջոջ ներկայացուցիչը՝ Մեսրոպեան էֆենտի ի՛նչ կը հասկնար յառաջ երթալ ըսելով, խօսք մը զոր իբր նպատակ կ՚առաջարկէր ամբողջ ցեղի մը ստրկութեան եւ հլութեան ենթարկուելուն՝ իբր գին. ինքը, օրինակի համար, յառաջ գացած մարդ մըն էր եւ Աստուա՜ծ միայն գիտէր թէ ի՛նչ զարտուղի ճամբաներէ անցնիլ հարկ եղած էր իրեն, յաճախ... Կարդալ աւելին
1-Metamorphosis. F. Kafka.
2-Plot. Joyce Carol Oats.
3-Vacuum.
Օր մը չէր, որ արթնցաւ եւ ինքզինք այս պարապին մէջ գտաւ: Պարապը սկիզբէն կար, ոչ քաոսային, այլ ծրագրուած, դասաւորուած:
Ինչ որ գտաւ այդ օրը, անդրադարձն էր անոր, այդ պարապին մէջ գտաւ: Պարապը սկիզբէն կար, ոչ քաոսային, այլ ծրագրուած, դասաւորուած: Կարդալ աւելին
2-Plot. Joyce Carol Oats.
3-Vacuum.
Օր մը չէր, որ արթնցաւ եւ ինքզինք այս պարապին մէջ գտաւ: Պարապը սկիզբէն կար, ոչ քաոսային, այլ ծրագրուած, դասաւորուած:
Ինչ որ գտաւ այդ օրը, անդրադարձն էր անոր, այդ պարապին մէջ գտաւ: Պարապը սկիզբէն կար, ոչ քաոսային, այլ ծրագրուած, դասաւորուած: Կարդալ աւելին
Օսմանեան կայսրութեան պարտութիւնը կնքող Մուտրոսի զինադադարէն ետք, Պոլսոյ հայոց կեանքը սկսաւ կամաց-կամաց աշխուժանալ վերապրող մտաւորականութեան վերադարձով։ Նախաեղեռնեան երկու հրատարակութիւններ կը վերակենդանային. Մերուժան Պարսամեան (1883-1944), իր եղբօր՝ Մկրտիչ Պարսամեան (1886-1965) օժանդակութեամբ, կը վերահրատարակէր... Կարդալ աւելին
Լեհաստանի Վրոցլաւ քաղաքին մէջ հաստատուած “Զառ” թատերախումբը 2013-էն սկսեալ Եւրոպայի եւ Ամերիկայի զանազան քաղաքներու մէջ ներկայացուց «Արմինէ, քոյրս» վերնագրուած թատրերգութիւնը։ Վրոցլաւէն եւ Վարշավայէն ետք՝ Լոնտոն, Օսլո, Սան Ֆրանսիսքօ, Հռոմ, Սչեչին, Փարիզ, Սիպիու (Ռումանիա), Թեսալոնիքի, Ֆլորանս, Մատրիտ, եւ վերջերս՝ Լիզպոն առիթը ունեցան հիւրասիրելու... Կարդալ աւելին