ԲԱԳԻՆ

ԱՆՍԱՀՄԱՆԵԼԻ

Մայրն ամենաթանկը տուեց հայրենիքին
եւ շուարած նայեց գորշ, խամրող երկնքին,
յետոյ հպարտ քայլեց
երկրի փողոցներով:
Հայրը վիշտը բռունցք դարձրեց,
մարդկանց ժպտաց,
Աստծոյ առաջ լաց եղաւ, Կարդալ աւելին

Այսչափ ճոխ նուէր՝ ձեռագրերի մեծ քանակի նուիրատւութիւն սրանից առաջ ստացել ենք տասնհինգ տարի առաջ՝ 2003 թ., երբ Նոր Ջուղայեցի բանասէր Լեւոն Մինասեանն իր կեանքի ընթացքում հաւաքած ձեռագրական նիւթերը՝ մօտ 50 միաւոր նուիրեց... Կարդալ աւելին

Երուանդ Օտեանի Ապտիւլ Համիտ եւ Շէրլօք Հոլմս վէպն ու վերջինիս թարգմանութիւնները հայ վիպագրութեան պատմութեան մէջ թերեւս ներկայացնեն եզակի օրինակ մը՝ կայսրութեան սահմաններէն ներս յոգնալեզուութեան ու բազմամշակութայնութեան փորձընկալումէն, որուն կ’անդրադառնայ այս յօդուածը՝ հպելով... Կարդալ աւելին

1906-ի նոյեմ­բե­րին Զա­պէլ Ե­սայե­ան կը ձեռ­նար­կէ Փա­րիզ-Գա­հի­րէ եր­կար ու ար­կա­ծա­լից ճամ­բոր­դու­թե­ան մը, պա­յու­սա­կին մէջ՝ ան­տիպ վէ­պի մը ձե­ռա­գի­րը։ Պի­տի հան­դի­պի դեռ նոր կազ­մո­ւող Բա­րե­գոր­ծա­կան Մի­ու­թե­ան ան­դամ­նե­րուն, մա­նա­ւանդ Պօ­ղոս Նու­պար փա­շային, գրա­կան թեր­թի մը հրա­տա­րա­կու­թե­ան հա­մար։ Այդ ծրա­գի­րը չ'ի­րա­կա­նա­նար։ 1907-ի փետ­րո­ւա­րին Ե­սայե­ան կը վե­րա­դառ­նայ Փա­րիզ, սա­կայն ոչ... Կարդալ աւելին

Ամէն ինչ փորձած էի արդէն… կենալէն զատ։
Ււրաքանչիւր շունչիս հետ, կը մօտենայի մահուան լոյսին։ Ուրեմն, դադրեցայ շնչելէ, որպէսզի հեռանամ մահէն։ Աչքս ալ գոցեցի, որպէսզի չկուրնամ անոր լոյսէն։ Ի վերջոյ ամէն լոյս նոյն նպատակով պիտի չայցելէ, ինչպէս այդ խումբ մը մարդոց, որոնց շունչը նման է մահուան շունչին։
Կարծես ամենէն առաջին անցքը դէպի մարմինս եղած ըլլար այն ասեղը որ կը դադրեցնէր մարդը... Կարդալ աւելին

ԵՐՐՈՐԴ ԱՍՏՈՒԱԾՈՒԹԻՒՆ

    Աստուածները մարդիկ են,
    որ ապրում են տարբեր մոլորակներում
    եւ մեզ պէս փնտռում են հաւատ
    առ մարդ:
    Սովորական մարդիկ յիշում են սովորական
     աստուածներին,
    սովորական մարդիկ` ամէնօրեայ իրենց Կարդալ աւելին

* * *

Հողն արթնացաւ
Երկնքի լացից
Գիշերը չքնեց մեզ հետ
Ճանապարհը մենակ մնալու ժամանակն է,
Ժպիտը՝ համբոյրից փախչելու
Պատերազմը՝ կարօտին ենթարկուելու
եւ ցաւի դէմ ծնկելու ժամանակ է Կարդալ աւելին

Գիշերը ոչ սովորական անցաւ։ Աչքերս գիշերուայ շարունակութիւն ընտրեցին հիւրասենեակը, որտեղ հեռուստացոյցը յոգնել էր իր ամէնօրեայ չարաճճիութիւններից ու յանդգնում էր ընկերանալ մէկի հետ։ Ես շփոթուած դուրս եմ գալիս այդտեղից, մտնում իմ սենեակ, փակում դուռն ու հեռանում փոշուց, որովհետեւ ալերգիա ունեմ նման փոշիներից։ Դա սովորական չէ։
Այդ փոշու մէջ անընդհատ լոյսեր են վառւում... Կարդալ աւելին

* * *

Փողոցն
այսուհետ
միշտ կը մնայ լուռ,
քաղաքը`
առանց լոյսերի,
աչքերը...
...աչքեր Կարդալ աւելին

Այս տողերը կը գրեմ, քառասնամեակ մը ետք այն օրէն, երբ մեր գրասենեակին մէջ յայտնուեցաւ Իզապէլը։ Ան ներս մտաւ ցնցիչ հրաշքի մը պէս եւ ամենէն սխալ վայրկեանին։ Կ՚աշխատէինք շինարարական մեծ ծրագրի մը վրայ, որ պիտի «յեղափոխէր Հիւսիսային Ափրիկէի երկիրներէն մէկուն կեանքը» եւ որուն ծրագրաւորման բարդ մեքենան զետեղուած էր հոս՝ Ամերիկայի... Կարդալ աւելին

 «Արաս» հրատարակչատունը հրատարակեց Երուանդ Թօլայեանի (1883-1940?), որ նշանաւոր է իր Կավռօշ գրական կեղծանունով, կոթողային յուշագրութիւնը՝ Կավռօշ-նամէն, որ ցարդ անտիպ մնացած, կը սպասէր իր հրատարակչին։ Հայր եւ որդի Հենրիկ եւ Արծուի Բախչինեաններու աշխատասիրութեամբ լոյս տեսած հատորը... Կարդալ աւելին

Կը սիրեմ էութեանս մթին պահերը:
Միտքս կը խորանայ անոնց մէջ:
Կը գտնեմ հոն՝ հին նամակներու նման
օրերը կեանքիս, արդէն ապրուած,
դիմացած՝ առասպելի նման, եւ հասկցուած:
Յետոյ կը հասնի գիտնալու պահը - Կարդալ աւելին

* * *

Իմ հոգին արարչութիւնն է Աստծոյ,
որ երկինք պիտի տանեն անկումիս սպասող հրեշտակները ստրկամիտ:
Բայց ես մարմին ունեմ ըմբոստ,
որ տուել եմ խրամատներիդ արնածարաւ,
եւ ծածկում եմ,
ահա, Կարդալ աւելին

25 յունուար 1948ին, իր մահէն շուրջ երեք շաբաթներ առաջ, Յակոբ Օշական հարցազրոյց մը շնորհած է Տիգրան Ոսկունիի, որ Մնացորդացի հեղինակին տուած է սփիւռքահայ գրականութեան վերաբերեալ շարք մը հարցումներ, ընդ որում՝ զրոյցի վերջին հարցը՝ Կարդալ աւելին

Ինձանից է սկսւում այս քարը. իսկ այս ծաղի՞կը, այս փուշը, այս երկինքը, այս օձը, այս… Իսկ ե՞ս ինչից եմ սկսւում։
Մուհամէդը եկաւ՝ բարեւ Սուրէն։ Սուրէնը էլի Սուրէնն էր։ Մուհամէդն ասաց՝ լաւ ցուլեր ունես, մէկը կը տա՞ս, տանեմ՝ մորթեմ։ Սուրէնը նայեց առանց կասկածի՝ քեզ փէշքէշ, որն ուզում ես։ Մուհամէդը մտաւ գոմ... Կարդալ աւելին

ԻՄ ՏՈՂԵՐՆ Է ՋՆՋՈՒՄ
ԵՐԿԻՐՆ ԻՐ ՊՏՈՅՏՈՎ

Ես գրում եմ իմ անունը հայեացքում անցորդների
եւ ինքս ապրում… ժամանակից դուրս:
Իմ եւ բառի միջեւ աղօթում է լռութիւնը,
որպէս խաչքար:
Եւ ամէն տողից ցնցւում են հիմքերը տարածութեան: Կարդալ աւելին

որ կը համրանան
եւ հնչիւններդ
կը դադրին

քեզ առինքնելէ

                ու կը մտնես

քու հին Կարդալ աւելին

Ես գալիս եմ քեզ մօտ գլխաբաց,
որ անձրեւներդ շոյեն արցունքներս
եւ ասեն, որ այս տարի
ձմեռ չի լինելու
ու գարունը արդէն ճամբայ է ընկել
դէպի քեզ․․․
Ես գալիս եմ քեզ մօտ ամէն օր
եւ շուրթերիս աղօթքներ եմ բերում,
որ համբոյրի հետ թողնեմ դէմքիդ,
մարմինդ... Կարդալ աւելին

Սոյն տողերը գրուած են Հարաւային Գալիֆորնիոյ USC համալսարանը՝ Դալար Շահինեանի կազմակերպած ակադեմական գիտաժողովին ներկայացուելու համար (USC, April 27, 2013)։ Գիտաժողովին ընդհանուր վերնագիրն էր՝ Independence and Beyond: In Search of a New Armenian Diaspora Post-1991 (Անկախութիւն եւ անկէ անդին։ Յետ-1991 նոր հայկական սփիւռքի մը ի խնդիր)։ Ենթադրութիւնը, կարծեմ, այն էր... Կարդալ աւելին